احساس درد و ناراحتی در ناحیه کمر ، علامت شایع بسیاری از بیماریهای اسکلتی و غیر اسکلتی است. و در جامعه شیوع بالایی دارد و گاه تا ۸۰% از جمعیت را در بر می‌گیرد. اغلب بیماران با درد حاد کمر یک اختلال عضلانی اسکلتی دارند که طی ۴-۱ هفته خودبخود بهبود می‌یابد و نیاز به درمان خاصی ندارد. ولی ارزیابی پزشکی برای یافتن مواردی که حائز اهمیت بوده یا نیاز به اقدام فوری پزشکی دارند، باید انجام شود. اهمیت کمر درد از چند جهت مورد توجه است.
– هزینه اجتماعی سالانه بالا
– علایم مربوط به کمر شایعترین علت ناتوانی در بیماران کمتر از ۴۵ سال می‌باشند.
– ۵۰% از کارگران بالغ هر سال دچار آسیب کمر میشوند.
– و تقریبا ۱% از جمعیت به علت درد پشت دچار ناتوانی مزمن هستند.
آناتومی ستون فقرات
قسمت جلویی ستون فقرات ، شامل اجسام مهره‌ای استوانه‌ای شکلی است که توسط دیسکهای بین مهره‌ای از هم جدا میشوند و توسط رباطهای طولی از جلو و عقب در کنار هم بطور ثابت قرار می‌گیرند. دیسکهای بین مهره‌ای ، متشکل از یک هسته ژلاتینی مرکزی هستند که توسط حلقه غضروفی سفتی احاطه میشود. دیبسکهای بین مهره‌ای کلا ۴/۱ طول ستون فقرات را تشکیل می‌دهند دیسکها در ناحیه گردن و کمر که حرکت بیشتری دارند، بزرگتر هستند. دیسکها الاستیک هستند و حرکت آسان مهره‌های استخوانی را بر روی یکدیگر امکان پذیر می‌کنند با افزایش سن خاصیت الاستیک دیسک کاهش می‌یابد.
پیشگیری از اختلالات اسکلتی عضلانی(کمر درد)
آقای محمدی کارمند است. او بیشترین زمان کار روزانهخود را با رایانه و پاسخ دادن به تماسهای تلفنی سپری میکند. به همین دلیل به طور مكر ر دچار سردرد، کمردردو احساس سفتی در شانه ها میشود. در ماه گذشته آقایمحمدی به دلیل کمردرد، دو روز از کار غیبت داشیت و ناچار برای درمان به پزشک مراجعه کرد. پزشک با سؤالاتی درباره نوع کار و وسایل مورد استفاده آقای محمدی او را در زمینه حفظ وضعیت بدنی مناسب و ترک عادتهای اشتباهش راهنمای ی کرد.
آقای محمدی با انجام دستورات پزشک توانست وضعیت بدنی خود را بهبود ببخشد. او صندلی خود را تنظیم کرد و با انجام چندین حرکت ورزشی ساده و اعمال این تغیيرات، کمر دردش به طور قابل ملاحظهای بهبود یافت.
در بدن هر فد بالغ۲۰۰ استخوان و بیش از۶۰۰ ماهیچه وجود دارد که از طریق غضروف، رباطها و مفاصل به یکدیگر متصل شده و بدن را به حرکت در می آورند و از ساختار آن نگهداری می کنند.در اختلالات اسکلتی – عضلانی که یکی از شایع ترین بیماریهای ناشی از کار در سطح جهان است،دچار آسبب میشوند. اغلب این آسیبها با بروز درد نمایان می شوند و کیفیت زندگی افراد را تحت تأثیر قرار می دهند.
اختلالات اسکلتي – عضلانی یک پدیده چندعلتي است و عوامل متعددی از جمله ضعف عضلانی ناشی از کم تحرکی، نداشتن وضعیت بدنی مناسب، عادات و رفتارهای غلط در انجام کارهای روزمره، عدم رعایت اصول ارگونومی در بروز و دست، شانه، بازو و گردن شایع ترین نواحی بدن هستند که دچاراختلالات اسکلتي – عضلاني میشوند ولی کمر همواره آسیب پذیرترین قسمت بدن در برابر صدمات است. کمر انسان در اصل ستون نگهدارنده اعضای دیگر است، وزن بدن را تحمل کرده و نقش اساسی در حرکت بدن ایفا می کند.
حفظ وضعیت بدنی مناسب (پوسچر)
وضعیت بدنی به زبان ساده، عبارت است از »فرم و حالتی که بدن فرد در طول انجام کار به خود می گیرد؛ و به عبارتی، نحوه قرار گرفتن قسمتهای مختلف بدن، شامل سر، تنه و اندام ها در فضا«. وضعیت بدنی مناسب حالتي است که در آن کمترین فشار و تنش به سیستم اسکلتی – عضلانی وارد میشود، به همین دلیل فرد بسیار نادر دجار کمردرد و ناراحتیهای اسکلتي – عضلانی میشود. این افراد، با داشتن وضعیت بدنی طبیعی یا مناسب، می توان ند کارهای خود را با انرژی بیشتر و خستگی کمتر به انجام برسان ند .
افراد به دلایل متفاوتی همچون:عادات غلط هنگام يستادن، راه رفتن، نشستن و خوابیدن، اعتماد به نفس پایین و خجالتی بودن، عضلات ضعیف و انعطاف نا پذیر، اضافه وزن و جاقی، کفش نا مناسب و پاشنه باند و. . . دجار وضعیت بدنی نامناسب می گردند که با اصلاح آنها می توان از بروز تغییراتی که در اسکلت ستون مهرها ایجاد میشود و آنها را از شکل طبعی خارج می کند جلوگیری کرد.
انجام صحیح کار های روزمره
کارهای روزمره
همه ما در طول روز به انجام امور مختلفی مان ند امور شغلی، تحصیلی، کارهای منزل، خريد مایحتاج زندگی و. . . مشغول هستیم و در هر یک از این کارها وضعیت بدنی خاصی را به خود می گیریم. تمام این کارها اگر در یک وضعیت مناسب بدنی انجام نشوند فشارهای ی را بر ساختار دستگاء اسکلتی عضلانی فرد وارد آورده و او را مستعد ابتلا به اختلالات اسکلتی عضلانی خواهند کرد. کمردرد یکی از٪۹۰ از علل بروز کمردرد، فشار بیش از حد به ناحيه شایع ترين اختلالات اسکلتی -عضلانی است.
ستون فقرات کمری به علت انجام نامناسب برخی از کارهای روزمره است که به راحتی قابل پیشگیری هستند و با به کارگیری برخی تغیبرات ساده در کارهای روزمره و وظايف شغلی می توان از بروز کمردرد پیشگیری کرده و کیفیت زندگی افراد را بهبود بخشید.در اکتر اوقات، صدماتی که در ناحیه کمر رخ میدهد به دليل طريقه نادرست بلند کردن بار و حمل نادرست اشیا است.
طریقه صحیح بلند کردن و حمل بار از روی از دیدگاه سلامت ستون فقرات، بلند کردن بار با کمر راست و پاهای خمیده، روشی ایمن تر است. از این رو برای برداشتن اشیای سبک و کوچک از روی زمین باید کنار جسم زانو بزنیم، طوری که یک با جلوی بای دیگر قرار گیرد، و بدون دولاشدن جسم را بلند کنیم.
برای برداشتن اشیای سنگین از روی زمين لازم است پاها را صاف بر روی زمین بگذاریم سپس زانوها را خم کرده و بدن را در وضعیت زانو زدن قرار دهیم و جسم را نزدیک به خودمان بگیریم واز زمین بلند کنیم و پیجش و چرخاندن كمر خود داری کنیم.
گاهی افراد به دلیل حرکات نادرست در هنگام انجام امور روزمره زندگی دچار کمردرد میشموند که با شناخت و به کارگیری روش صحیح می توان از بروز این مشكل تاحد زیادی جلوگیری کرد.
تقویت عضلات کمر
در اکثر اوقات صدماتی که در ناحیه کمر رخ می دهد به علت ضعیف بودن عضلات کمر است. لذا با اختصاص دادن چند دقیقه در روز برای انجام تمرینهای تقویت عضلات کمر می توان از صدمات احتمالى وارده به آن جلوگیری کرده و به راحتی فشارهای کاری را که به کمر وارد میشود تقلیل داد.
ارگونومی
امروزه کار با أنواع ابزار و وسابل مختلف و کاربرد آنها در زندگی امرى عادی است. در جنین وضع عدم تطابق توانای یهای محدود انسان با محیط کار، شغل و تجهیزات به کار گرفته شده، باعث ایجارمشکلات و بیماریهای متعددی به ویژه اختلالات اسکلتی عضلانی میشود.
علم ارگونومی یا همان مهندسی عوامل انسانی برای پیشگیری از بروز اختلالات اسکلتی عضلانی که ناشی از عدم تناسب توا نمندیهای انسان و نوع کاری است که او انجام می دهد، به یاری انسان می آید و به سلامت افراد و افزایش بهره وری نیروی کار می انجامد.
کاربرد علم ارگو نومی فقط به محیط کار محدود نمیشود بلکه کل زندگی افراد را در بر می گیرد. بخش بزرگی از علم ارگونومی بر اساس عقل سلیم استوار است و هر فردی می تواند با ارایه آیده های مناسب در مورد بهبود شرایط کار، ابزار و تجهیزات آن را فراهم آورد.
اصول ارگونومی
ارگونومی دارای اصولی است که با رعایت آنها در تمام محیطها از قبیل خانه، محیط کار و. . . می توان خطرابتلا به ناهنجاریهای اسكلتی ـ عضلانی را به حداقل رساند. این اصول عبارت اند از:
با وضعیت بدنی خنثی و طبیعی کار کنید.
شکل ستون فقرات انسان شبیه S انگلیسی است. هنگامی که از پهلو به ستون مهره ای نگاه می کنیم، در این ستون انحناهای ی را مشاهده می کنیم. شکل ۵ در علم ارگونومی بر حفظ منحني S شکل و حالت پای ین کمر در این منحنی بسیار مهم است. برای حفظ حالت
مهره ها تاکید میشود و قسمت منحنی طبیعی پشت، در حالتهای نشسته یا ایستاده، رعایت نکات صفحه بعدلازم است:
و اگر در حالت ایستاده قرار گرفته اید، از یک تکیه گاه مناسب برای قرار دادن با بر روی آن استفاده کنید. این کار باعث ایجاد یک زاویه مناسب در ستون فقرات میشود.
و کار کردن طولانی مدت در حالت پشت با منحنی C انگلیسی، فشار زیادی را بر پشت وارد می کند. وجود حمایت کن نده مناسب، باعث حفظ انحناهای ستون فقرات میشود. بنابراین لازم است برای کار کردن طولانی مدت درحالت نشسته، از یک حمایت کننده مناسب ستون فقرات استفاده شود.
علل کمر درد
ضربه: ضربه به کمر میتواند به صورت رگ به رگ شدن رخ دهد.
دیسک کمری: معمولا با درد کمر که به پا انتشار پیدا می‌کنند، مشخص میشود.
آرتوروز ستون فقرات: بیماران غالبا دردی دارند که با حرکت افزایش می‌یابد و با سفتی و محدودیت حرکتی همراه است.
تنگی مجرای نخاعی: کمردردی که بالنگش کاذب همراه هست، اغلب حاکی از تنگی کانال نخاعی است.
بیماریهای تخریبی مهره‌ها: از قبیل تومورها (اولیه یا متاستاتیک) ، عفونت (عفونتهایی مثل مالاریا،سل و …) و پوکی استخوان میتوانند مهره‌ها را درگیر کنند.
درد ارجاعی از بیماریهای احشایی: بیماریهای معده و روده و دستگاه تناسلی بعضی اوقات میتوانند باعث کمر درد شوند.
بیماریهای روانی: بسیاری از بیماران مبتلا به کمر درد مزمن (بیشتر از ۳ ماه) ، ممکن است دچارافسردگی ، اختلال اضطراب و ناخوشی روانی باشند. ضربه‌های روحی کودکی از جمله سوء استفاده فیزیکی و جنسی میتواند باعث کمر درد مزمن شود.
درد وضعیتی کمر: در بسیاری از بیماران مبتلا به درد مزمن کمر ، درد آنها مربوط به وضعیت‌های نامناسب نشستن ، ایستادن و کار کردن می‌باشد. که دردشان با استراحت برطرف میشود. در اینها ورزشهای تقویت کننده عضلات کمر و شکم موثر می‌باشد.
بیماران غالبا مردان زیر ۴۰ سال هستند. کمر دردی که با استراحت بدتر میشود.
علائم خطر همراه کمر درد
در هنگام بروز کمر درد باید علل جدی درد ستون فقرات که نیاز فوری به دخالت پزشک دارند، بررسی شوند که از جمله آنها ، عفونت ، شرطان و ضربات شدید ستون فقرات و … است. عوامل خطر برای علل زمینه‌ای جدی کمر درد عبارتند از:
– سن بالای ۵۰ سال
– وجود سرطان یا سایر ناخوشیهای جدی در جای دیگر بدن
– عدم وجود کمر درد شبانه یا عدم بهبود درد با استراحت
– درد به مدت بیش از یک ماه
– بی‌اختیاری روده یا مثانه یا ناتوانی جنسی ناشی از فشار روی ریشه‌های عصبی
– تب بدون علت
– ضعف یا کرختی قسمتی از پا
– کمر درد با انتشار درد به پاها
– کمر دردی که با ایستادن افزایش می‌یابد و با نشستن برطرف میشود.
✅ ارتباط چاقی و کمردرد چیست؟
شیوع چاقی رفته رفته در بسیاری از جوامع انسانی در حال افزایش بوده و این مشکل بتدریج بصورت یک اپیدمی درمیابد. مدرن شدن جوامع بخصوص جوامع شهری تاثیر زیادی بر رفتارهای غذایی ما داشته است. امروزه غذای بیشتری نسبت به روزگارهای پیشین در دسترس مردم قرار گرفته و انواع غذاهای آماده در اکثر فروشگاه ها وجود دارد. مردم بیشتر در بیرون از خانه غذا میخورند و این موجب میشود کنترل کمتری بر محتوا و کیفیت غذای خود داشته باشند.
بسیاری میدانند که چاقی ارتباط مستقیمی با بیماری های قلبی، دیابت، افزایش فشار خون و سرطان های دستگاه گوارش دارد ولی در مورد ارتباط چاقی و کمردرد کمتر بحث شده است. امروزه مشخص شده که چاقی میتواند بطور نزدیکی با علائم بیماری های پوکی استخوان، آرتروز، روماتیسم مفصلی، تنگی کانال نخاعی و اسپوندیلولیستزی ارتباط داشته باشد و این بیماری ها همگی میتوانند موجب کمردرد شوند.
یکی از وظایف ستون مهره انتقال وزن تنه از طریق لگن به اندام تحتانی و سپس زمین است و این طبیعی است که با افزایش وزن تنه نیروهای بزرگتری از این ساختمان عبور کند. این نیروها میتوانند بتدریج سبب اختلال در کارکرد آن و بعد از مدتی بروز آسیب های ماندگار و تخریب در ساختارهای تشکیل دهنده ستون مهره شود.
چاقی و افزایش وزن میتواند با مکانیسم های مختلفی موجب کمردرد شود.
با افزایش وزن میزان زیادی چربی در شکم تجمع پیدا میکند. شکم بزرگ موجب میشود گودی کمر بیشتر شده و لگن به سمت چلو بچرخد. این افزایش تقعر در ستون مهره کمری موجب وارد شدن فشار بیش از حد به دیسک بین مهره ای و مفاصل بین مهره ها میشود.پایین ستون مهره یعنی ناحیه کمر بیشترین تاثیر را از افزایش وزن میپذیرد. وزن زیاد تنه در این محل میتواند موجب فشار بیش ار حد به مهره ها شود.
این فشار بتدریج موجب خراب شدن دیسک بین مهره ها میگردد. این آسیب و خرابی در دیسک کم کم موجب چروکیده شدن و کاهش ارتفاع دیسک شده و در نتیجه مهره ها به هم نزدیک تر میشوند. نزدیکی مهره ها به هم موجب افزایش فشار به مفصل بین مهره ها میشود. به این مفاصل فاست Facet joints میگویند. فشار بیش از حد به مفاصل فاست بتدریج موجب بروز آرتروز و ساییدگی در آنها شده و که نتیجه آنها درد است.
خرابی دیسک بین مهره ای زمینه را برای افزایش احتمال بروز فتق دیسک بین مهره ای افزایش میدهد.
در افراد چاق به علت فشارهای زیادی که به مهره ها وارد میشود بافت های اطراف دچار التهاب میشوند. یکی از واکنش های بدن به این التهاب تولید بافت همبندی و استخوان اضافه است. این بافت های اضافی در اطراف نخاع میتوانند فضای کانال نخاعی را کم کرده و در نتیجه موجب بروز بیماری تنگی کانال نخاعی شوند.
در افراد چاق احتمال بروز اسپوندیلولیستزی یا سر خوردن مهره ها هم بیشتر میشود.
افراد چاق فعالیت های فیزیکی کمتری دارند. این کم تحرکی بتدریج میتواند موجب ضعف عضلات ستون مهره و شکم شود. ضعیف شدن این عضلات از مهمترین علل شناخته شده در بروز کمردرد است.
روشهای تشخیص علت کمر درد
تست‌های آزمایشگاهی و عکس جهت ارزیابی اولیه کمر درد حاد (کمتر از ۳ ماه) و بدون علایم جدی ندرتا لازم میشود. اگر فاکتورهای خطر بیماری جدی زمینه‌ای وجود داشته باشند، آزمایشات پاراکلینیکی بر اساس علایم همراه دیگر ، لازم میشود.
