حس عمقی (Preconception) اشاره به توانایی بدن به حس کردن حرکات بین مفاصل و موقعیت مفصل در فضا دارد. این توانایی ما را قادر می سازد که موقعیت بدن خود را در فضا بدون نگاه کردن تشخیص دهیم.
این قابلیت در کلیه فعالیتهای روزانه مخصوصا در فعالیتهای ورزشی ,جایی که تعیین مختصات دقیق ضروری می باشد, از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. در واقع انجام حرکات دقیق و با مختصات بدن از طریق سیستم حس عمقی صورت می گیرد.
سیستم حس عمقی متشکل از گیرنده های عصبی می باشد که در عضلات, مفاصل و لیگامانهای اطراف مفاصل قرار دارند. این گیرنده ها کشش و تنش را حس می کنند و اطلاعات حاصل از آن را جهت پردازش به مغز می فرستند. سپس مغز با توجه به اطلاعات دریافتی سیگنالهایی را به عضلات جهت انقباظ یا ریلکس شدن برای ایجاد حرکت دلخواه ارسال می نماید. کارکرد این سیستم بصورت ناخود آگاه می باشد و ما نیازی نیست که در مورد حرکت یا اصلاح حرکت فکر کنیم. در بعضی مواقع عکس العمل ها بقدری سریع اتفاق می افتد که به آن رفلکسیو گویند.
حس عمقی چیست؟
حس عمقی یا حس حرکت یکی از حواس مهم جهت، داشتن حرکات متناسب و یکپارچه در بدن است. اگر شما همین الان چشمان خود را ببندید می توانید با یک پیام از طرف دیگران داستان خود را کنار سر قرار دهید یا از دو طرف باز کنید.
مغز شما ممکن است بدون دیدن دستانتان دقیقا بداند دست شما در چه جایگاهی قرار دارد. آیا می توانید به درستی نوک انگشتانتان را در بالای سرتان به هم برسانید؟، میتوانید کراوات خود را بدون دیدن آن ببندید؟ تایپ کردن بر روی صفحه کامپیوتر با چشمان بسته چطور؟
حس عمیق شما آگاهی شما را نسبت به اجزای بدنتان را بهبود می بخشد، به شما اجازه می دهد که هرقسمتی از بدن خود را در همه زمان ها در مسیر درستی نگه دارید، حس عمقی از گیرنده های حسی موجود در مفاصل، ماهیچه ها، رباط ها و بافت های اتصال دهنده منشا می گیرد که به ما دقیقا می گوید اجزا بدن شما بدون آن که آن ها را ببینید در کجا قرار دارند.
مثال هایی از حس عمقی
هنگامی که شما نشسته اید و این متن را می خوانید، مفاصل، ماهیچه ها و بافت های اتصال دهنده در پاها، لگن و نشیمنگاه شما تحت فشار قرار می گیرند، هنگامی که شما بلند می شوید و راه می روید، شما ماهیچه های ویژه ای را منبسط و بقیه را منقبض کردید، و میزان فشار وارده بر مفاصل بدن خود را تغییر می دهید.
اگر شما حرکات کششی انجام دهید، عضلات خود را کوتاه و بلند می کنید و به صورت اساسی به مقدار بسیار کمی بین مفاصل خود فاصله می اندازید. اگر تشته باشید به مقداری آب نیاز دارید بنابر این شما برای رسیدن به لیوان درون قفسه سیستم حسی عمقی به همراه سیستم بینایی به شما می گوید که تا چه میزان عضلات بازوی خود را کشش دهید با همکاری چشمتان دقیقا می دانید که چه مقدار نیاز به حرکت دارید. بدین گونه شما لیوان را پر می کنید، حس عمقی درون بازو هایتان افزایش وزن را تشخیص می دهد و نزدیک به پر شدن لیوان به شما هشدار می دهد.
اهمیت حس عمقی در بدن
زمانیکه یک مفصل دچار آسیب دیدگی می شود و یا اینکه لیگامانهای اطراف آن دچار پارگی شوند, قابلیت حس عمقی فرد آسیب دیده دچار اختلاط می شود. این امر باعث می شود که فرد در معرض آسیب مجدد قرار گیرد و یا اینکه در تعیین مختصات حین فعالیت ورزشی دچار مشکل شود. فرآیند حس عمقی از طریق انجام یک سری تمریناتت خاص ورزشی قابل تقویت می باشد, که این امر موجب کاهش احتمال آسیب مجدد می شود. همچنین افزایش کارایی حس عمقی از طریق این تمرینها باعث بازگشت هر چه سریعتر ورزشکار به فعالیت ورزشی می شود.
آگاهی درونی از بدن سبب می شود که همواره یک نقشه ذهنی از وضعیت بدن در فضا داشته باشیم، مانند نوعی ردیابی است که در بدن می سازیم.این تکامل بسیار زمان بر است اما توانایی بسیار معجزه آسایی است حركات غير ماهرانه وسفت و سخت در کودکان تازه متولد شده بسیار قابل ستایش است اما تا زمانی که او بیاموزد اجزای بدنش را در فضای حرکت دهد.
نیازی نیست بگویم که در کودکان، حركات خام، ريختن شیر، شکستن مداد شمعی، پشت پا زدن به خود و برخورد با مبلمان یا دیگر کودکان در مهد کودک کاملا طبیعی است. متوقف کردن حرکت قبل از رسیدن به مرحله خطر و پوشاندن لبه های تیز، واکنش بسیاری از والدینی است که تازه صاحب فرزند شده اند.
پرورش حس عمقی
زمین بازی یک محیط بسیار خوب برای پرورش مهارتهای حس عمقی است، به دلیل اینکه انجام فعالیتهایی چون بالا رفتن از نردبان، پریدن بر روی پل های زنجیره ای، آویزان شدن و یا بالا رفتن از میله های ژیمناستیک و مانند آنهایی را شامل می شود. حرکت بیشتر در محیط و درگیر شدن با مردم، اسباب بازی ها، ابزار و اشیا درون محیط، برای آنکه میزان بیشتری از نیروهای خود استفاده کنند بسیار خوب است.
هنگامی که کودک چالش های حرکتی جدیدی را می آموزد، ابتدا به میزان زیادی وابسته به بینایی برای گرفتن راهنمایی هست، به دقت به انگشتان خود هنگام نوشتن و بستن گره کفش هایش نگاه می کند، به پاهایش هنگام تمرین اسکیت یا رقص می نگرد و هنگام فعالیت پیچ و مهره با چشمان بسته بسیار گیج می شود.
اما پس از اینکه آنها همه کارها را با اعتماد به حس عمیقی انجام می دهند. آنها می توانند پرتاب توپ را به درستی انجام دهند و یا بدون نگاه کردن به آینه موهای خود را ببافند کودکانی که از اینکه تنها و بدون والدینشان در شب باید به دستشویی بروند در ابتدا گریه می کنند و در نهایت می آموزند که بدون روشن کردن لامپی به سمت دستشویی حرکت کنند، این کار را وابسته به آگاهی از بدن خود به همراه حافظه فضایی اتاق خواب، راهرو و دستشویی است.
تمرینات تقویتی حس عمقی در کودکان
تمرینات تقویتی حس عمقی در کودکان بیشتر در قالب بازی انجام می شود تا همکاری کودک بیشتر شود.
- بپر بپر کردن روی ترامپولین یا در خانه روی مبل می توان این کار را انجام داد.
- ساندویچ کردن کودک با کمک قالیچه و باز کردن آن
- بانداژ کردن دست و پای کودک همراه با دویدن او
- برای تقویت حس عمقی اندام فوقانی تمرین فرغونی راه رفتن پیشنهاد می شود
- تمرین مجسمه؛ در حالت چهار دست و پا، دست و پای مخالف را بالا ببرد
- هل دادن و کشیدن وسایل نسبتا سنگین
- مسابقه طناب کشی
- راه رفتن شبیه حیوانات
- بالا رفتن از میله های دیواری مانند بارفیکس
- پرتاب و گرفتن توپ
- سینه خیز رفتن
- دراز کشیدن روی شکم روی توپ ورزشی و تحمل وزن از طریق بازوها
بعد از وقوع آسیب دیدگی در مفاصل یا لیگامانهای اطراف آن طبیعتا این گیرنده ها آسیب می بینند و لذا اطلاعات ارسالی به مغز دچار عیب می شوند. نهایتا در اثر این امر مفصل احساس درستی ندارد. افزایش سن بهمراه کم تحرکی و عدم انجام فعالیتهای ورزشی از جمله مواردی است که باعث کاهش کارکرد این سیستم در کهنسالی می باشد. لازم بذکر است که یکی از دلایل ریزش و یا بعبارت دیگر زمین خوردن سالمندان عدم کارکرد صحیح این سیستم عصبی می باشد.