وضعیت بدنی و عملکرد ورزشی
وضعیت بدنی،یکی ازعوامل موثردرکیفیت عملکرد ورزشی وگزینش ورزشکاران دررشته های ورزشی است که موردنظرمربیان ومتخصصان ورزشی می باشد.
درحقیقت برخی ویژگی های وضعیتی ممکن است درسطوح بالای عملکرد،به برخی ورزشکاران برتری دهد و موجب کاستی دربرخی دیگرشود.
وضعیت بدنی و عملکرد ورزشی
مطالعات اخیرنشان داده اند که ورزشکاران رشته های مختلف ازنظرشکل وکیفیت وضعیت بدنی دارای تفاوت های بارزی هستندکه متناسب با رشته ورزشی درانها گسترش یافته است ودربرخی مواردسبب برتری عملکردی درانهامی شود؛برای مثال:به این مواردتوجه کنید:
عملکرد ورزشی در افرادی که دارای پیجش داخلی ساق و پنجه چرخیده به داخل هستند
ورزشکاران دارای پیچش داخلی ساق وپنجه چرخیده به داخل،درمقایسه باآن دسته ازورزشکاران دارای راستای طبیعی یاپای چرخیده به خارج ،درمسافت های کوتاه ازبرتری سرعت برخوردارهستند.
این ویژگی،به خصوص دردوهای بامسافت های کوتاه که به تغییرات سرعت وشتاب نیازدارد،برتری قابل توجهی است.
عملکرد ورزشی در افرادی که دارای چرخش قدامی لگن ولوردوز کمری هستند
ورزشکارانِ دارای چرخش قدامی لگن ولوردوز کمری افزایش یافته نسبت به ورزشکاران بدون این خصوصیات وضعیتی،دارای برتری عملکردی مشخصی به ویژه درسرعت حرکت هستند.
چنانچه این ویژگی وضعیتی باعضلات سرینی وچهارسر رانی قدرتمند همراه شود،ورزشکارمعمولا دونده ای بسیارسریع می شود،به شرط آن که دیگرقابلیت های جسمانی رانیز که در دوی سرعت حائز اهمیت است داشته باشد.
آیا مفصل زانوی خمیده در عملکرد ورزشکار تاثیر دارد؟
ورزشکاران دارای مفصل زانوی نسبتاً خمیده(نیمه فلکشن زانو) در دوهای سرعت ودرفعالیت هایی که به چابکی وتعادل نیازاست،ازبرتری برخوردارند ومعمولا دارای تعادل پویایی مطلوب وسرعت حرکت بالایی هستند.
ناهنجاری های وضعیتی و آسیب های جسمانی
وضعیت بدنی و عملکرد ورزشی
بین وضعیت های بدنی ایستا و پویا ارتباط وجود دارد، به طوری که معمولاً انحرافات وضعیتی شدید در افراد علی رغم آنکه در وضعیت هایی همچون ایستادن و نشستن قابل تشخیص است، در الگوهای حرکتی افراد نیز بروز می کند.
در طولانی مدت با توجه به خصوصیات بار وارده از جمله نوع(۱ فشاری و کششی برشی و خمشی) شدت و مدت اعمال بار، تغییراتی در شکل و اندازه بیرونی و ساختار درونی بافت های سخت و نرم ایجاد می شود و می تواند زمینه ساز بروز آسیب در آنها گردد
از جمله مهمترین عوامل خطر در بروز آسیبهای ورزشی به ویژه در ورزشکاران نخبه و حرفه‌ای که مدت طولانی تمرین می‌کنند ناهم راستایی (انحرافات وضعیتی) و عدم تعادل عضلانی است .
اعمال بار طولانی مدت و شدید سبب ناسازگاری نامطلوب دستگاه اسکلتی عضلانی در ورزشکار می گردد که به عنوان انحراف از راستای طبیعی شناخته میشود.
این ناهم راستایی ها خود سبب تغییر الگوهای اعمال بار در بخش ها و بافت های مختلف بدن می‌شوند و در برخی موارد زمینه‌ساز بروز آسیب، به ویژه آسیبهای ناشی از اعمال بار و مکرر و استفاده بیش از حد می گردد که به طور شایع در ورزشکارانی همچون دوندگان استقامت، پرندگان ،ورزشکاران ورزشهای راکتی و پرتابی و سایر ورزشکاران که الگوهای حرکتی تکراری را اجرا می‌کنند به شکل آسیب هایی همچون شکستگی های فشاری دربافت اسکلتی و آسیبهای التهابی در بافت‌های نرم (تاندونیت و بورسیت) دیده می شوند.
بر اساس مطالعات انجام شده بر روی دوندگان آسیب دیده گزارش شده که حدود ۴۰ درصد از آنها دچار انحرافات وضعیتی و عدم تعادل عضلانی بودن ناهنجاری های وضعیتی شایعه در این گروه از ورزشکاران مورد بررسی شامل موارد بدین شرح بوده است:
هایپر پرونیشن پا یا ناهنجاری کف پای صاف
هایپر پرونیشن
که سبب چرخش داخلی بیش از حد مچ ،انحراف قسمت قدامی پا به خارج و والگوس پاشنه به هنگام دویدن میشود ،این ناهنجاری سبب به کشیدگی بافت‌های نرم قسمت داخلی و فشردگی بخش خارجی مچ پا می گردد که در طولانی مدت موجب بروز آسیب هایی همچون شکستگی فشاری استخوان های کف پایی یا آسیبهای التهابی بافت‌های نرم، به ویژه در بخش داخلی مچ پا میشود.
ورزشکاران دارای زانوی ضربدری
به طور ویژه در معرض آسیب هایی در مفصل رانی کشککی غضروف کشکک ای و آسیب های لیگامانی مفصل زانو هستند بر اساس نتایج مطالعات انجام شده ورزشکارانی که زانوی پرانتزی داشتن مستعد آسیب های ناحیه کشکک و سندروم ساییدگی نوار خاصره ای درشت نی( زانوی دوندگان) بودند و ورزشکارانی که زانوی ضربدری داشتن بیشتر مستعد آسیب های ناحیه داخلی مفصل زانو و آسپرین لیگامانهای متقاطع قدامی و جانبی داخلی بودند.
ورزشکارانی که دارای اختلاف واقعی یا عملکردی در طول اندام های تحتانی خود بودند، بیشتردرمعرض آسیبهای نظیر التهاب کیسه های زلالی( بورسا )واقع در محل برجستگی بزرگ استخوان ران و سندروم ساییدگی نوار خاصره ای درشت نی بودند.
انحنای کمر ناشی از چرخش قدامی
افزایش انحنای کمری ناشی از چرخش قدامی لگن سبب به افزایش نیروهای فشاری و کششی غیرمتعارف به ترتیب در بخش‌های خلفی و قدامی در نواحی بین‌مهره‌ای میشود و افزایش انحنای ناحیه سینه ای به عنوان وضعیتی جبرانی در آنها مشاهده می گردد.
پیشگیری از ناهنجاری های وضعیتی در ورزشکاران
توصیه میشود ورزشکاران برای پیشگیری از ناهنجاری های وضعیتی برنامه تمرینات اصلاحی همسو با فعالیت های ورزشی را برای کمک به حفظ وضعیت بدنی مطلوب و اجرا کند این تمرینات می تواند به عنوان بخشی از برنامه خاص رشته ورزشی در قالب تمرینات قدرتی و انعطاف پذیری انجام شوند.
همانطور که اشاره شد بسیاری از ناهنجاری های وضعیتی در ورزشکاران در نتیجه استفاده مکرر از یک یا چند عضو به وجود می‌آید و زمینه بروز ناهنجاری های جسمانی و آسیبهای ورزشی خاصی را و سبب می‌شوند برای مثال در ورزشهایی که به طور یک طرفه اجرا می‌شوند و ورزشکار به اجبار و با توجه به عضو مثل از یک طرف بدن خود به طور مکرر استفاده می کنند
مانند( ورزش های راکتی و پرتابی )انحرافات جانبی در ستون فقرات عدم قرینگی در کتف ها شانه ها
و حتی ناحیه لگن بیشتر دیده میشود در حالی که در ورزشکارانی که از دو طرف بدن خود استفاده می‌کنند مانند شناگران دوچرخه‌سواران کشتی‌گیران و بوکسورها معمولاً انحرافات وضعیتی به صورت افزایش یا کاهش انحنای قدامی خلفی گسترش می یابد
تنیس بدمینتون و اسکواش
ورزشکاران رشته های راکتی دارای وضعیت های بدنی گوناگونی می باشند اگرچه ورزشکارانی که دارای پاهای چرخیده به داخل هستند و از برتری سرعت برخوردار هستند سرعت حرکت بالا در این گروه از ورزشکاران به این دلیل است که آنها به طور خودکار گام های کوتاه و بسیار صریح دارد گفته میشود که چرخش در سطح موجب کوتاهی عضلات همسترینگ میشود
و همین از گام برداری فرد با طول گام‌های بلند جلوگیری می شود این ویژگی برای ورزشکارانی که می‌خواهند در مسیرهای بیش از ۱۵ الی ۲۰متر به سرعت حرکت کنند مزیت نیست زیرا برای دستیابی به صورت بالا به هنگام دویدن فرد هم به گام برداری سریع و هم به طور عام قابل قبول نیاز دارد کاهش طول گام موجب بهبود تعادل پویا میشود
زیرا هنگام دویدن میزان تماس پا با زمین افزایش می یابد موضوعی که بیشتر نیز اشاره شد لازم است تا تناسب و قرینگی سمت راست و چپ و برتر و غیر برتر در ورزشکاران یک طرفه مورد توجه قرار گیرند چنین بازیکنانی باید برای جلوگیری از گسترش بیش از حد حجم عضلانی در یک سمت بدن خود و جلوگیری از وقوع ناهنجاری هایی همچون اسکولیوز عدم تقارن کتف و شانه ها و لگن تمرینات قدرتی و انعطاف پذیری اصلاحی را در برنامه های تمرین روزانه خود لحاظ نمایند
شنا و واترپلو
در موارد مختلف شنا ویژگی وضعیتی گوناگون به ورزشکار کمک می کند اکثر شناگران و بازیکنان واترپلو و دارای وضعیت بدنی چهارشانه با تنهایی راست و کشیده و ترقوه و کتف های بزرگ هستند گفته میشود شناگران چهارشانه،باداشتن ترقوها،کتف هاوبه ویژه زوائد آخرمی بزرگ در مقایسه با ورزشکارانی که دارای شانه های شیب دار هستند در مفصل بازویی_ دوری خود محدودیت‌هایی در حرکات فلکشن و اکستنشن دارند.
نتایج تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد که راستای های وضعیتی نواحی کمربند شانه‌ای و گردن در موارد مختلف شنا با توجه به ویژگی تمرینات و تکنیک های حرکتی مورد استفاده متفاوت است به طوری که شانه گرد و سر به جلو در ورزشکاران مواد پروانه و قورباغه نسبت به مواد کرال پشت و کراتینه شایع‌تر است
داستان پنجه پای چرخیده به داخل پنجه اردکی برای شنای قورباغه بسیار مناسب است در حالی که شناگران دارای پنجه پای چرخیده به داخل پنجه کفتری برای رشته‌های کرال سینه کرال پشت یا شنای پروانه مناسب هستند و قادرند ضربات پای شنای کرال و دلفین را با کارایی بیشتری انجام دهد باز شدن بیش از حد زانو در شناگران بسیار شایع است و برخی متخصصان حوزه ورزش اظهار کردند که این امر به دلیل کشیدگی لیگامان های متقاطع زانو در نتیجه ضربات دائمی پا رخ می‌دهند و بدین گونه عارضه زانوی عقب رفته بیشتر گسترش می یابد
به نظر نمی رسد مربیان این رشته و متخصصان علوم ورزشی در این موضوع این عامل می‌تواند برای شناگر برتری محسوب شود به توافق کل رسیده باشد اما برخی اظهار می دارند که این امر هیچ تفاوتی در عمل ضربه زدن پا به وجود نمی‌آورد حال آنکه برخی دیگر بیان می‌کند که این وضعیت دامنه گسترده‌تری از حرکت قدامی خلفی را در مفصل زانو فراهم می‌کند این ویژگی وضعیتی که از کشیدگی لیگامان های متقاطع و کپسول خلفی زانو ناشی می‌گردد سبب میشود تا فرهنگ آمیستاد و تحمل وزن و همچنین حین راه رفتن الگوی هایپر اکستنشن زانو را داشته باشد
قایقرانی
قایقرانان برای برتری و غلبه بر رقیبان خود تقریبا هیچ ویژگی وضعیتی بارزی ندارند، اگر چه اغلب ورزشکاران این رشته ورزشی در بالاترین خود دارای حجم عضلانی توسعه یافته هستند و عموماً افزایشی در انحنای سینه خود دارند با توجه به تنوع در رشته های قایقرانی و تفاوت‌های عمده‌ای که در الگوهای حرکتی و تمرینی آنها وجود دارد
باید گفت که احتمال بروز ناهنجاری هایی از قبیل کج پشتی در قایقرانان ای که از یک کار استفاده می‌کنند و افزایش انحنای سینه کایفوزیس دقایق آن که از دو پاره استفاده می‌کنند وجود دارد به طور کلی بررسی وضعیت بدن قایق را نشان می‌دهد که آنها از راست وضعیت مطلوبی برخوردار هستند
ژیمناستیک
دامنه هایپراکستنشن ناحیه کمری در زنان ژیمناستی که دارای لوردوز کمری افزایش یافته و چرخش و قدامی لگن هستند در مقایسه با ژیمناستیک پشتی صاف دارند بیشتر است چنانچه این ورزشکار همراه با ویژگی های وضعیتی مذکور دارای عضلات سرینی قوی نیز باشند برتری هایی را نیز در حرکت باز کردن را نخواهند داشت
بنابراین در بخش حرکات زمینی برنامه‌های خود بسیار خوب ظاهر میشود این وضعیت بدنی آنها را قادر می‌کند تا نسبت به ژیمناست هایی که فاقد این ویژگی‌ها هستم جهش و پرش بیشتر و مطلوب‌تری را انجام دهند.
این ویژگی های وضعیتی کم وبیش درهردوگروه ژیمناست های مردوزن دیدمی شودوتاحدودزیادی باتیپ بدنی انها نیزارتباط دارد. به طوری که اغلب ژیمناست های مردوزن دیده می شودوتاحدودزیادی باتیپ بدنی انهانیزارتباط دارد.
به طوری که اغلب ژیمناست ها قد کوتاه( بالاترین بلند و اندام های کوتاه )ساختار بدنی عضلانی دارند. در ژیمناست های مرد افزایش مختصری در انحنای سینه ستون فقرات دیده می شود که ممکن است ناشی از عدم تعادل در قدرت عضلات قدامی و خلفی تنه باشد
دو و میدانی
(دوندگان سرعت )چرخش قدامی لگن و باسن های برجسته از خصوصیات وضعیتی دوندگان نخبه سرعت است این وضعیت بدنی معمولاً در دوندگان نژاد آفریقایی یافت میشود و کمتر در بین اروپاییان رواج دارد در حالی که ورزشکاران مرد آسیایی به ندرت از این ویژگی برخوردار می باشند این ویژگی در زنان اروپایی بیشتر رایج است.
گاهی در بین زنان آسیایی نیز یافت میشود گفته می شود ورزشکاران سیاه پوست دارای شیب لگن یا چرخش قدامی بیشتری نسبت به نژادهای دیگر هستند بسیاری از ورزشکاران آمریکایی آفریقایی تبار از چرخش قدامی لگن برخوردار هستند و این ویژگی در هر دو گروه ورزشکاران مرد و زن دیده می شود
این وضعیت بدنی دوندگان سرعت در مرحله باز کردن پا در سیکل دویدن یک زاویه رانش بهینه می دهد در دوندگان سرعت اغلب این ویژگی های وضعیتی با باسن ها عضلات سرینی بزرگ ران ها عضلات چهار سر ران و به خصوص عضلات همسترینگ قوی همراه است دوندگان دوهای با مانع اگرچه قد بلندتری دارند تقریباً دارای وضعیت بدنی مشابه با دوندگان سرعت هستند
دوندگان نیمه استقامت و استقامت
دوندگان استقامت معمولاً کاهشی جزئی در انحناهای سینهای و کمری دارند و تقریبا فاقد چرخش قدامی لگن هستند و باسن های آنها صاف است این نوع وضعیت بدنی به آنها کمک می‌کند تا با وضعیتی تقریبا راست و کشیده بدوند
عضلات باسن در ورزشکاران رشته های دو نیمه استقامت برای مثال در رشته های۴۰۰و۸۰۰ مشابه است اگرچه عضلات باسن آنها به اندازه دوندگان سرعت برجسته نیست هرچه بر مسافت افزوده می گردد ویژگی داشتن باسن های برجسته کم کم ناپدید میشود به طوری که دوندگان استقامت واقعاً از باسنها و پشتی صاف برخوردار هستند
پرش کنندگان
ورزشکاران رشته های میدانی که در رقابت‌های پرش شرکت می کنند اگرچه از نظر وضعیتی تفاوت هایی جزئی با دوندگان دو سرعت دارند اما دارای وضعیت بدنی تقریباً مشابه با آنها هستند ورزشکارانی که در مسابقات پرش به ویژه پرش ارتفاع و پرش سه گام شرکت می‌کنند باید از قد بلند برخوردار باشد و اندام تحتانی طویل نسبت به طول تنه خود داشته باشند
دوچرخه سواری
دوچرخه سواران ویژگی های وضعیتی معینی دارد اما تصور بر این است که این ویژگی ها بیش از آنکه به ساختار اسکلتی آنها مربوط باشد به تمرینات مداوم و طولانی مدت مربوط است این گروه از ورزشکاران دارای انحنای پشت این افزایش یافته و معمولاً دارای عضلات حجیم در نواحی رانها و باسن ها هستند و برجسته بودن نواحی ران و باسن بیشتر در دوچرخه سواران سرعتی دیده می شود و عمدتاً ناشی از وجود عضلات حجیم و قوی می باشد
فوتبال
با توجه به تنوع گروه های سنی در فوتبال و ویژگی تمرین این رشته ورزشی وضعیت های بدنی متنوع در بازیکنان فوتبال به چشم میخورد ورزشکاران این رشته ورزشی معمولاً گروه متغیری را تشکیل می دهند که ویژگی های وضعیتی خاص و با رزی نیاز ندارند
اگرچه بازیکنان پست‌های مختلف تعهد های وضعیتی را در مقایسه با سایرین و بازیکنان دارند بازیکنان پست های مختلف ممکن است از وضعیت بدنی ویژه نظیر پای چرخیده به داخل برخوردار باشد برخورداری از چرخش قدامی لگن و باسن های برجسته در هر جا که در آن به سطح بالایی از سرعت نیاز باشد مناسب است
مثلاً در پست های کناری زمین با ارزش است اما مشروط بر اینکه بازیکن مهارت ر احتیاجات جسمانی لازم را داشته باشد در این ورزش داشتن ستون فقرات با اهداف پذیری و صحنه‌های مطلوب برتری محسوب میشود اغلب ورزش ها به ویژه ورزشهای میدانی آرزوی زانوی عقب رفته و زانوی ضربدری وضعیت های بدنی نامطلوب محسوب میشود
به دلیل اینکه وضعیت زانوی عقب رفته وضعیت ناپایدار را در این فصل به وجود می‌آورد و وجود زانوی ضربدری احتمال بروز آسیب در مفصل زانو را افزایش می دهد
بسکتبال و والیبال
بررسی‌وضعیت بدنی و ورزشکاران رشته های والیبال و بسکتبال نشان می‌دهد که به طور کلی ویژگی وضعیتی خاصی در آنها عامل موفقیت نبوده و با توجه به ویژگی ورزش مورد نظر قد بلند به همراه آمادگی جسمانی و حرکتی که از مهمترین علل موفقیت ورزشکاران است.
بسکتبال و والیبال از جمله ورزشهایی هستند که به چابکی سرعت و توان عضلانی نیاز دارد عکس‌العمل سریع و توانایی پرش و فرود مکرر حائز اهمیت است در این ورزش ها داشتن پاهای چرخیده به داخل که موجب افزایش گام برداری سریع و توسعه تعادل پویایی می شود یک مزیت به شمار می‌رود
چرخش قدامی لگن و باسن های برجسته همراه باران‌های برآمده و انحناهای طبیعی در ستون فقرات سینه ای و کمری وضعیت های بدنی رسوبی هستند که می‌تواند سبب برتری عملکردی در این ورزشکاران شود
کشتی جودو و بوکس
در این ورزش ها داشتن تعادل مطلوب اهمیت بسزایی دارد بنابراین وضعیت پای چرخیده به داخل و زانوی پرانتزی که سبب افزایش سطح اتکای ورزشکار میشود برتری محسوب می‌گردد
داشتن قرص های افزایش یافته در ستون فقرات نیز سبب تحرک پذیری بیشتری در تن می گردد که این مورد نیز یک مزیت وضعیتی در این گروه از ورزشکاران است و ورزشکاران رشته های جودو و کشتی دارای تنهایی بلند و اندام تحتانی کوتاه هستند و معمولاً زانوی پرانتزی در آنها گسترش می‌یابد و در بوکسورها افزایش انحناء ای سینه و شانه های گرد شایعه است .
اکنون می‌توان گفت که وضعیت های بدنی متفاوتی وجود دارد که برای عملکرد ورزشی سطح بالا برتری بشمار می آیند.
ازطرفی وضعیت بدنی می‌تواند به عنوان شاخصی در فرآیند استعدادیابی ورزشی باشد از این رو به هیچ وجه نباید برای اصلاح این ویژگی‌های تفاوت‌های وضعیتی تلاش صورت گیرد
حتی اگر در نگاه اول به صورت ناهنجاری به نظر آیند اما برخی وضعیت های بدنی ممکن است برای عملکرد سطح بالا یک محدودیت به شمار آید یا زمینه ساز بروز آسیب در ورزش کار باشد در نتیجه باید برای اصلاح آنها و کاری اتخاذ نمود
کلام آخر
با توجه به این وضعیت های بدنی که سودمندی آنها برای ورزش های مختلف شناخته شده است می تواند در فرآیند استعدادیابی و انتخاب بازیکنان مورد توجه قرار گیرد این امر به ویژه برای کسانی که اهمیت است که تقریبا از همه قابلیتهای جسمانی لازم برای عملکرد مطلوب و سطح بالا برخوردار هستند
چنانچه مربیان و متخصصان حوزه حرکات اصلاحی و آسیب شناسی ورزشی از خطر افزایش آسیب در میان ورزشکاران با ناهنجاری‌های وضعیتی آگاهی یابند ،قادر خواهند بود تا حدود زیادی از بروز این گونه صدمات پیشگیری کنند .
در اغلب موارد، ارزیابی دقیق از وضعیت بدنی ورزشکار می توان از گسترش آسیبهای تضعیف کننده و مزمن جلوگیری نماید.
تحقیق و نوشته :Mahla Hammami
شاید مطالب زیر برایتان مفید باشد:
آیا چرخه قاعدگی بر عملکرد ورزشی تأثیر می گذارد؟
اصول اولیه برخورد با آسیب های ورزشی
آسیب های متداول در ورزش
آسیب دیدگی آرنج و بررسی آناتومی آن برای درمان آن
پیچ خوردگی و آسیب مچ پا و راه های تشخیص و درمان آن
