ریتالین
در سالهای اخیر مصرف خودسرانه این دارو در کشورها رو به افزایش گذاشت و گزارشهای متعددی وجود دارد که برخی از افراد برای بیدار ماندن در شبهای امتحان از قرص های ریتالین استفاده می کنند تا بتوانند چندین ساعت متوالی بیدار مانده و به شکل غیر معمولی تمرکز خود را در مدت طولانی حفظ کنند.
تاریخچه
متیل فنیدیت با نام تجاری ریتالین توسط کمپانی داروسازی نوارتین در سال ۱۹۵۴ به بازار دارویی دنیا عرضه شد. در ابتدا قرار بود این دارو برای درمان افسردگی، خواب آلودگی در طول روز و سندرم خستگی مزمن استفاده شود اما به تدریج با پیشرفت علم و تجربه های گوناگون مشخص شد می توان از این دارو در درمان کودکانی که دچار اختلال بیش فعالی و کم توجهی هستند (ADHD) نیز استفاده کرد.
اعتقاد به تقویت‌حافظه، افزایش تمرکز و دقت دانشجویان در هنگام درس خواندن به ویژه در شبهای امتحان با ریتالین، از علل گرایش دانشجویان به مصرف این قرص است. ریتالین هم مثل هر دارویی عوارضی دارد که شایع‌ترین عوارض مصرف خودسرانه‌اش عبارتند از: عصبانیت و بی‌خوابی، حالت تهوع و استفراغ، احساس سرگیجه و سردرد و افزایش ضربان قلب و فشار خون.
چهره واقعی ریتالین در پشت داستان‌های مثبت و منفی که برایش گفته‌اند در ابهام فرو رفته است ولی کجای این ابهام مشکل زاست؟ آنجا که متاسفانه استفاده بی‌رویه از این دارو و بدون تجویز و نظارت پزشک از یکسو و گفته‌هایی مبنی بر اعتیادآور بودن این دارو در همه موارد، استفاده این قرص را برای بچه‌های بیش‌فعال که به آن نیاز دارند، دچار مشکل و خانواده‌های آنها را دچار تردید کرده است.
آنچه اثبات شده این است که استفاده از داروهای محرکی همچون ریتالین موجب کاهش بیش فعالی، افزایش توجه، کاهش تکانشگری، کاهش رفتارهای منفی، بهبود تعامل اجتماعی و افزایش موفقیت تحصیلی (دارو بر هوش آنها تاثیر نمی گذارد، بلکه به آنها کمک می کند قابلیت های اصلی را به نحو مؤثرتری به کار برند) تا حدود ۸۰-۷۰ درصد می شود. این مقدار اثربخشی در مطالعات مختلف اثبات شده است و این یعنی هیچ جای شکی برای استفاده از این دارو باقی نمی ماند.
قبل از آنکه به عواض این دارو و روش های کنترل آن اشاره بکنیم، توجه شمار را به این نکات جلب می کنم که دارو درمانی برای کودکان بیش فعال دارای تاثیر فوق العاده اما کوتاه مدتی بر علائم رفتاری آنان است. به محض قطع مصرف دارو نشانه های بیش فعالی با همان شدت قبلی ظاهر می شود. بسیاری از والدین نیز در مورد استفاده از این داروها دچار تردیدند و رغبت چندانی به استفاده از این داروها برای درمان فرزندشان نشان نمی دهند.
باور های غلط بر اعتیاد
هنوز هم خیلی‌ها با علم به اینکه همه انواع مواد مخدرخطرناک هستند به مصرف آنها معتاد می‌شوند. شاید اصلی‌ترین دلیلی که باعث می‌شود خیلی‌ها مخصوصا جوانان با وجود تبلیغات سنگینی که درباره عوارض انواع مواد مخدر در دنیای امروز صورت می‌گیرد به سمت آنها بروند اطلاع نداشتن یا آگاهی‌های غلطی باشد که در این زمینه دریافت کرده‌اند و بر اساس آن برای مثال تصور می‌کنند مصرف فلان ماده مخدر خطری ندارد یا فلان ماده دیگر اعتیادآور نیست.
زمانی که مخدر شیشه به تازگی وارد کشور شده بود چون هنوز مثل الان اطلاعات درستی درباره اثرات ناگوار مخدرهای صنعتی در جامعه وجود نداشت بسیاری از افراد به عنوان داروی لاغری یا داروی ضد افسردگی آن را در مکان‌هایی مانند باشگاه‌های ورزشی به توصیه دوستانشان مصرف کردند و از این طریق در باتلاقی شوم گرفتار آمدند بی‌آنکه خودشان بدانند یا بخواهند به این ورطه بیفتند.
درباره مواد مخدری که به شکل قرص عرضه می‌شود نیز وضع به همین منوال است. برخی تصور می‌کنند چون این مواد به شکل قرص هستند و از نظر ظاهری شبیه داروها هستند ضرری ندارند یا ضرر آنها کمتر است در حالی که بر اساس بررسی‌ها اثر و وابستگی مواد مخدر از نوع قرص در مقایسه با سایر اشکال مواد مخدر قوی‌تر است و اثرات ماندگارتری برجای می‌گذارد.
رواج مصرف این دارو در بین دانشجویان
معمولا تجویز این دارو برای درمان افسردگی است و به خاطر ترکیب‌هایی که دارد، برای درمان افراد در خودمانده، افسرده‌ها و کودکان بیش‌فعال مورد استفاده قرار می‌گیرد. در سالهای اخیر به‌عنوان ارتقای سطح تحصیلی و میزان مطالعه، شاهد افزایش گرایش دانش‌آموزان و دانشجویان به این دارو هستیم.
براساس گزارشهای عینی از داروخانه‌های مجاور خوابگاه دانشجویان، مصرف ریتالین با مناسبت‌های موضوعی مانند فصل امتحانات و کنکور به نوعی ارتباط مستقیمی دارد و در این زمان‌ها تا ۵۰ درصد مصرف این دارو افزایش می‌یابد.
براساس همین تحقیق‌ها از هر ۱۰ دانشجو ۶ نفر سابقه مصرف ریتالین دارد که این آمار با توجه به اثر وابستگی به دارو خطرناک است. داروی ریتالین باید فقط با تشخیص پزشک متخصص مصرف شود و فروش این داروها بدون نسخه پزشک مجاز نیست ولی شاهد این معضل هستیم که در برخی از داروخانه‌ها این دارو به‌عنوان داروی آزاد با قیمت بالاتری به فروش می‌رسد.
باور های غلط در مورد ریتالین
متاسفانه ۳ باور غلط در فرهنگ ما درباره «ریتالین» وجود دارد؛ اول اینکه والدین به شدت نگران اعتیاد فرزندشان به این دارو هستند اما این دارو برای کودکان به هیچ‌وجه اعتیادآور نیست. باور غلط دوم این است که برخی پدرومادرها تصور می‌کنند مصرف ریتالین ممکن است کودکشان را دچار عوارض کند و حتی معتقدند به نازایی یا بلوغ زودرس مبتلا خواهد شد اما نسبت دادن این عوارض به ریتالین کذب محض است.
شایع‌ترین عارضه‌ای که ممکن است با مصرف این دارو در کودک دیده شود، بی‌اشتهایی است که آن هم بعد از اینکه اثر قرص در بدن کودک از بین رفت، برطرف می‌شود. گاهی هم رنگ‌پریدگی، سردشدن دست و پا، دل‌درد، سردرد و… هم بروز می‌کند که قابل‌تحمل‌اند.
باور غلط دیگری که در فرهنگ ما وجود دارد، این است که می‌گویند تجویز ریتالین در دنیا منسوخ شده که اصلا این‌طور نیست و در کشورهایی مثل آمریکا، انواع ۸ و ۱۲ ساعته آن به وفور تجویز و مصرف می‌شود. اثر درمانی ریتالین درمورد ۷۵درصد کودکان بیش‌فعالی مثبت است و خط اول در درمان این اختلال به شمار می‌رود. در صورتی که کودک به هر دلیلی نتواند آن را مصرف کند، داروهای دیگری تجویز می‌شود که اثر آنها نسبت به ریتالین کمتر و البته عوارضشان هم امکان دارد کمتر باشد.
ریتالین دارویی بدنام؟
ریتالین می‌تواند کمک کند کودک مبتلا به اختلال کم توجهی بیش‌فعالی، تمرکز بیشتری داشته باشد. البته این دارو فقط بخشی از برنامه درمانی در چنین کودکانی به شمار می‌رود و در کنار آن مشاوره و سایر درمان‌ها هم لازم است. مکانیسم اثر این دارو، افزایش «دوپامین» (یک پیام‌رسان عصبی) در مغز است، اما متاسفانه از سال‌ها پیش، استفاده از آن برای افزایش تمرکز، در دانش‌آموزان و دانشجویان که شب امتحان می‌خواستند به مدت طولانی بیدار بمانند، رواج یافت و بدون توجه به عوارض و خطرهای مصرف، از آن استفاده می‌کردند. به حدی که ریتالین، «قرص شب‌امتحان» نام گرفته و مصرف آن به‌خصوص در زمان امتحان‌ها افزایش پیدا می‌کند.
البته ریتالین هم در ایران و هم در سایر کشورها، جزو داروهای کنترل شده است و آن را به تعداد محدود در اختیار بعضی داروخانه‌ها قرار می‌دهند و فقط با نسخه روان‌پزشک قابل‌تهیه است، اما متاسفانه با وجود همه این محدویت‌ها، سوءمصرف آن در میان جوانان شایع است. استفاده از این دارو بدون توصیه پزشک می‌تواند عوارض غیرقابل جبرانی داشته باشد، عوارضی مانند افزایش ضربان قلب، سردرد و تهوع، افزایش فشارخون، توهم و تشنج.
به علاوه، بدن به این دارو وابسته می‌شود و به مصرف مقادیر بیشتر نیاز خواهدداشت، اما مصرف‌کنندگان غیرقانونی این دارو از عوارض سوء و اعتیادآور آن بی‌خبرند. افزایش سوءمصرف داروی ریتالین، باعث شده این دارو،میگنا دات آی آر، در صورت تجویز صحیح به‌وسیله پزشک نیز باعث نگرانی خانواده‌ها شود، اما باید گفت ریتالین داروی بسیار کارآمدی در درمان کودکان بیش‌فعال است
و اگر به‌وسیله پزشک متخصص تجویز شده باشد، جای هیچ نگرانی وجود ندارد و می‌تواند تا ۷۰درصد مشکل‌های تمرکزنداشتن را در کودکان با اختلال کم توجهی بیش‌فعالی رفع کند. البته این دارو همانند سایر داروها می‌تواند عوارضی داشته باشد یا مصرف آن در مواردی با احتیاط همراه باشد.
هشدار ها
این دارو در بیماران مبتلا به صرع با احتیاط مصرف شود. اگر بعد از یک ماه مصرف مقدار مناسب دارو، بهبود حاصل نشد، باید مصرف را قطع کرد. این دارو را نباید برای درمان خستگی‌های مفرط طبیعی مصرف کرد.چون احتمال سوءاستفاده و وابستگی به دارو وجود دارد، مصرف آن باید تحت‌کنترل باشد. نیاز بیمار برای ادامه درمان با این دارو باید مرتب ارزیابی شود، گاهی در هنگام تعطیلات کاهش مقدار مصرف توصیه می‌شود.
شایع‌ترین موارد احتیاط هنگام مصرف ریتالین از این قرارند:
۱-مشکل های قلبی:اگر کودک مشکل قلبی یا فشارخون بالا دارد، به پزشک اطلاع دهید. پزشک معمولا قبل از شروع درمان با ریتالین و هنگام درمان، فشارخون و ضربان‌قلب را کنترل می‌کند. در طول مدت مصرف دارو نیز اگر کودک علائمی از مشکل‌های قلبی (درد قلبی، کوتاهی تنفس) را نشان داد، به پزشک اطلاع دهید.
۲-مشکل های رفتاری:اگر کودک بعد از مصرف ریتالین، رفتارهای بدتر، پرخاشگری‌های جدیدتر یا شدیدتر نشان داد یا چیزهایی که وجود ندارند، دید یا شنید، باید بلافاصله به پزشک اطلاع دهید.
۳-مشکل های جریان خون در انگشتان:گاهی انگشتان دست و پا سرد، بی‌حس، دردناک یا قرمز یا آبی‌رنگ می‌شوند. اگر چنین علائمی را دیدید، به پزشک اطلاع دهید. بعضی افراد هم نباید ریتالین مصرف کنند (موارد منع مصرف) مانند بیماران با مشکل چشمی گلوکوم، افراد در شرایط اضطراب شدید، فشارخون بالا، تیک‌های حرکتی و کودکان زیر ۶ سال
منبع:بقراط
بیشتر بدانیم:
