حافظه نعمتی است که خداوند آن را به تمامی موجودات به نحوی داده است. مثلا در حیوانات، فیل از حافظه ای بسیار قوی برخوردار است. به طوری که برای تمام جانور شناسان شناخته شده، شاید هم از اتفاقهایی که در این مورد افتاده آگاه باشید مثل حمله فیلی به کسی به خاطر این که آن شخص با فیل در چند سال گذشته برخورد بدی و یا عکس العمل های دیگری داشته است.
ولی آنچه مهم و ثابت شده این است که حافظه انسان از دیگر حافظه ها قوی تر و متمایز تر می باشد و به صورتی است که کسی نمی تواند بعد ۶۰ یا ۷۰ سال گذشت سن بگوید حافظه ام پر شده و یا دیگر قادر به حفظ کردن نمی باشم، شاید از نظر ضریب هوشی پایین آمده باشند. هوش هم یک نعمت خدادادی است که هم در حیوانات وجود دارد و هم در انسانها. مثلا باهوش ترین حیوانات دریایی دلفین می باشد و حيوانات باهوش زمینی هم: اسب، سگ، کبوتر و… می باشند. اما آنچه روشن است وجود هوش بسیار زیاد در انسانهاست.
آیا تا کنون از خودتان پرسیده اید که دارای چه حافظه ای هستید؟
البته هر چه انسان سنش بیشتر شود ضریب هوشی اش نسبت به قبل کمتر می شود، وهر چه ضریب هوشی کسی پایین بیاید سبب می شود که دیگر نتواند از قوه حافظه خود به خوبی استفاده کند. بنابراین کسانی که در سنین بالا هستند و از ضعف حافظه شان رنج می برند یکی از علل آن را باید ضعیف شدن قوه هوش دانست.
نسیان یا فراموشی را هم اگر چه ضعف می دانیم ولی اگر کمی توجه داشته باشیم می بینیم که زندگی بدون فراموشی بسیار سخت و در مواردی غیر ممکن می شود. فراموش کردن اتفاقهایی که در نظر ما مصیبت هستند و یا فراموش کردن بدی دوستمان از این موارد است.شاید بعضی اوقات با ضعف حافظه یا بی حافظگی روبرو شده اید. مثلا می خواهید چیزی با نام شخص و مکانی را به یاد آورید ولی نمی توانید یا گاهی یک عملی را که هر روز آن را انجام می داده اید را در یک لحظه فراموش کنید.
انواع حافظه
حافظه به صورت قدرتی فوق العاده در همه موجودات هستی وجود دارد. حتی در جامدات، استعدادی وجود دارد که خواص خود را حفظ می کنند و در جهت خاصی که اساس آنها بر آن استوار است حرکت می کنند. این مسئله به گونه غریزی در حیوانات آشکار است و در گیاهان نیز مشاهده می شود. قوی ترین حافظه در انسان نهفته است ولی در همه افراد یکسان نیست. حدود ۹۹ درصد مردم از نیروی شنوایی و بینایی و لامسه و شامه و چشایی متعادل برخوردارند و حافظه هایی متوسط تا عالی دارند، اما شیوه های بهره گیری و انواع آن را نمی دانند.
حتی کهنسالان و افرادی که از کندی حافظه رنج می برند، می توانند با پشتکار و شناخت نوع حافظه خویش به بازیافت آن بپردازند. نکته عمده این است که عموما وقتی سن بالا می رود یاد گیری انسان بینشی تر می شود بر خلاف سنین آغازین زندگی که حافظه و یادگیری دقیق است. ولی در سنین بالا تا مطلب درک نشود و منظم در اختیار حافظه قرار نگیرد، حافظه آن را نمی تواند حفظ کند و در مواقع لزوم تحويل دهد.
زندگی دانشمندان بزرگ نشان می دهد بسیاری از آنان از روش یادگیری، یاد سپاری و بهره گیری بهینه از حافظه بهره می بردند و آن را به طریق شایسته به کار می بردند. جابربن حیان شاگرد امام صادق (عليه السلام) از امام پرسیدند: چرا انسان در پیری کم حافظه می شود؟ امام صادق (عليه السلام) فرمودند: این مسئله همگانی نیست. آنچه فراموشی می آورد به کار نینداختن نیروی یادسپاری است زیرا نیروی یادگیری چون نیروهای دیگر بدن انسان است باید به کار گرفته شود تا نیرومند شود. جوان نیز اگر حافظه خود را نشناسد و به خوبی از آن بهره نگیرد، به ضعف حافظه دچار می کردد.
تقسیم بندی کلی
در نگاه نخست حافظه ۳ نوع است: کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت مطالبی که به حافظه کوتاه مدت سپرده می شود، معمولا تا ۲۴ ساعت ماندگاری دارند و سپس محو می شوند. مکانیزم مغز ما به صورتی است که بسیاری از محفوظات حافظه کوتاه مدت را تا زمان یاد شده نگه می دارد و سپس حذف می کند، آنچه باقی می ماند به حافظه میان مدت می رود و اگر از درجه اهمیت بالاتری برخوردار باشد مانند مشاهده یک تصادف به حافظه بلند مدت سپرده می شود.
گاه زمان نگهداری مطالب آموخته شده از ماه و سال فراتر می رود و تمام حیات انسان را در بر می گیرد و گاهی نیز بیش از ۱۵ دقیقه در ذهن ما باقی نمی ماند، برای مثال در حفظ شماره تلفن تجربه کرده اید. چرا؟ زیرا شماره مذکور را از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلند مدت منتقل نکرده ایم. اختلالات حافظه آدمی به حافظه بلند مدتش بستگی دارد و
ظرفیت این حافظه نیز نا محدود است یعنی متخصصان برای آن حدى معین نکرده اند و هیچ انسانی نمی تواند ادعا کند که دیگر برای یادگیریهمه ما از حافظه مناسب برخورداریم. مهم ترین مشکل، برنامه ریزی حافظه، اعتماد به حافظه و تربیت آن است.
دارای چه نوع حافظه ای هستیم؟
تقسیم بندی فردی حافظه ،به طور کلی افراد در یادگیری، مطالعه و نگه داشتن مطالب به ۴ دسته که در حقیقت نماینده ۴ نوع حافظه اند تقسیم می شوند:
- حافظه شنیداری (سمعی)
- حافظه دیداری (بصری)
- حافظه نوشتاری (یدی)
- حافظه حسابگرانه (آماری)
بسیاری از مردم هنوز این چهار حافظه را نمی شناسند و حتی نمی دانند کدام یک از آنها، در وجودشان قوی تر است.
حافظه شنیداری (سمعی)
افرادی که از راه شنیدن و تمرکز شنیداری به مرحله یادگیری پایدار می رسند، دارای حافظه شنیداری اند. این افراد دقیق تر از بقیه به صداها گوش می دهند و تشخیص صداها نیز برایشان آسان تر است به خاطر همین وقتی کسی که یک یا دو مرتبه با آنها سخن می گویند یا با آنها ارتباط تلفنی بر قرار می کنند بی درنگ صدایشان را تشخیص می دهند.
این گونه افراد همیشه صداها، آهنگ ها، اصوات و گفتگوها را با هم می سنجند و یادآور می شوند فلان صدا شبیه فلان چیز است، صدای این دو نفر شباهت دارد. این آهنگ را قبلا شنیده ام و چقدر دقیق کپی برداری شده است. این افراد نیز در کودکی قابل تشخیص اند. آن ها در کودکی با صدای بلند سخن می گویند و میزان دقت و استماع مخاطب برایشان مهم است.
اینان هنگام تدریس معلم چشم ها را می بندند و به جایی خیره می شوند با سر را پایین می اندازند و به دقت گوش می دهند. آهنگ صدا ، سرعت و کیفیت برای این افراد بسیار مهم است. نابینایان بیشتر از این نوع حافظه برخوردارند.
نشانه های رفتاری
افرادی که در یادگیری بیش تر از حافظه شنیداری استفاده می کنند، از نشانه رفتاری زیر بهره می برند:
- بیش تر به واژهای سمعی تکیه دارند.
- اغلب هنگام فکر کردن به اطراف نگاه می کنند.
- پر طنین صحبت می کنند و گاه بیانشان بر حرکتشان غلبه دارد.
- معمولا دست خود را تا نیمه کمر بالا می برند و با آن ژست می گیرند.
- عموما بیشتر از دیگران می پرسند.
- وقتی مخاطب قرار می گیرند به نقطه ای خیره می شوند و حرکات سر و چهره شان علائم پرسش، پذیرش، تایید و تعجب را تداعی می کند.
تکیه های کلامی
این افراد در جملات خویش معمولا به واژه و عبارات سمعی بیش تر توجه دارند و از آنها استفاده می کنند برای مثال: آن طور که به ذهنم می رسد، درک کردم، فهمیدم، اعلام کردم، شرح دادم، مذاکره کردم، صدا کردم، سکوت کردم و کم صحبت کردم.
ده مرحله موثر برای گوش دادن
- در حالی که گوش می دهید بر بافتن زمینه هایی که مورد علاقه شما است و آنها را مفید می دانید تمرکز کنید.
- به جای پرداختن به روش ارائه با دید پرسشی به محتوای مطلب ارائه شده بنگرید و پیش تر درباره شان قضاوت کنید.
- از قضاوت زود رس درباره مطالب پرهیزید و آن را به عقب بیندازید چنین حالتی باعث می شود تحلیل گر باقی بمانید.
- به نظرهای اصلی ارائه شده به وسیله مخاطب تمرکز داشته باشید.
- در گوش دادن انعطاف پذیر باشید.
- در جهت گوش کردن موثر بکوشید و از رمزگذاری ذهنی استفاده کنید.
- در برابر عوامل اخلالگر فیزیکی و روحی مقاومت کنید، هر کدام از این عوامل می توانند حواس شما را مشغول کنند.
- در برابر واژه های جدید به جستجو معنا بپردازید و در ذهن خود بکاوید. یا آنها را در جایی یادداشت کنید و پیاپی آن واژه را تکرار کنید. برای مثال اگر وسط بحث با کلمه لیبرالیسم یا کلماتی دیگر از این قبیل که معنای آن را نمی دانستید مواجه شدید بهترین راه یادداشت آن و ادامه دادن به شنیدن فعال است.
- با دید اینکه تجارب شما محدود است، فکر خود را بر نظرهای جدید گشوده نگه دارید و هرگز مطالب را یک سویه تفسیر نکنید.
- قبل از سخنرانی با درس استاد مدت آن را دریابید و از نظر روانی خود را آماده شنیدن مطالب آماده سازید.
استفاده بهتر از حافظهء شنیداری
- از آنجا که بلند خواندن و گوش دادن به مطالب به یادگیری آنها منجر می شود، بهتر است به جای بلند خوانی زمزمه خوانی تجربه و جایگزین شود تا به مصرف انرژی کم تر اطلاعات بیشتر به دست آید در ثانی اینکه بلند خوانی به مزاحمت و به مصرف انرژی بیشتر و در نتیجه خستگی زود هنگام منجر می شود
- محیط خلوت، دوری از سروصداهای مزاحم و نور کافی بسیار مهم است.
- بهتر است برای استماع بهتر و رساتر در حد امکان به استاد نزدیک تر نشست.
- از آنجا که اطلاعات به صورت فله ای وارد مغز می شود برای اینکه دسته بندی و طبقه بندی شوند و به یادگیری پایدارتر منجر شود به آنچه دیده یا خوانده می شود به صورت پرسشی برخورد گردد.
- ضبط درس و استماع مجدد آن بسیار مفید است.
- بازگو کردن در س یا مطالب مهم آن توسط خود فرد یا ضبط کردنش و گوش کردن مجدد آن و با بازگو کردن درس برای همکلاسی بسیار مفید و در یادگیری اهمیت فراوانی دارد.
- برای گفتگو با مخاطب نباید در تاریکی قرار گرفت.
- برای این افراد لب های گوینده از نظر فیزیک جسمی و تن صدای وی بسیار تاثیر دارد.
بهترین روش برای یادگیری افرادی که حافظه شنیداری دارند شیوه ای بسیار قوی است که از دیر باز در حوزه های علمیه رواج داشته است. این روش که امروزه اصطلاحا مباحثه نظری نامیده می شود، روش بحث و تکرار است. این افراد از نظر علمی نباید ضعیف تر از شما باشند بلکه باید در مرتبه مساوی یا بهتر از شما باشند چون هم بحثی بسیار ضعیف از شما انگیزه را می گیرند.
حافظه دیداری (بصری)
افرادی که از راه دیدن و تمرکز روی صفحه و تصویربرداری از مطالب بهتر می آموزند، نگه می دارند، یاد آوری می کنند و مطالب را دوباره به صفحه فعال ذهن خود می آورند، از این حافظه برخوردارند. امروزه عقیده بر آن است که ۷۰درصد آموخته ها و تجارب از راه چشم به دست می آید.
این دسته از افراد جهان را به وسیله تصاویر ادراک می کنند و حتی آدرس ها را بر مبنای نشانه های فیزیکی می آموزند برای مثال: به یاری نشانه ها، تابلوها، مغازه ها و ادارات مكان خاصی را به یاد می سپارند.
این افراد در کودکی نیز قابل تشخیص اند یعنی وقتی تازه زبان می گشایند هنگام گفتگو با بزرگ ترها به چشمان آنها می نگرند. این حافظه به راحتی قابل توسعه است. می توان بیشتر مطالب درسی را به یاری تصویر به یاد سپرد و هر صفحه را به صورت تصویری در حافظه نگهداری کرد
بارها اتفاق افتاده است هنگام بیرون آمدن از جلسه امتحان دوستانمان در باره محل پاسخ سوال امتحانی از ما سوال می کنند و اگر در جمع دوستانمان باشیم اگر ما و دوست دیگر جواب سوال را ندهیم دوست دیگر که از این قوه برخوردار است جواب ما را می دهد و برای مثال می گوید که جواب در صفحه هشتاد بود بعضی از افراد بی آنکه بدانند از این حافظه سود فراوان می برند و فکر خود را خسته نمی کنند.
افرادی که در یادگیری بیش تر از حافظه دیداری استفاده می کنند از نشانه رفتاری زیر بهره می برند:
- وقتی صدایی می شنوند به طرف بالا نگاه می کنند.
- با سرعت سخن می گویند و آهنگ صدایشان بالا است.
- به سرعت نفس می کشند.
- اصطلاحا تصویری صحبت می کنند.
- هنگام صحبت، دست ها را حرکت می دهند و به طرف بالا می گیرند.
- در به کار بردن تشبیه، تمثیل، تخیل و صحنه پردازی، مهارت فوق العاده ای دارند. آنها علاوه بر اینکه خود را در صحنه می یابند، چنان سخن می گویند که دیگران نیز خود را در صحنه مجسم می کنند و شنونده را در کوچه پس کوچه های داستان می برد.
- در نوشتن انشاء، نامه، خاطره و انعکاس صحنه ها بسیار گرایش دارد.
- در چهره شناسی بسیار موفقند و گاه فردی را بعد سالها از طریق چهره می شناسد بی آنکه نامش را به یاد آوردند.
این گروه در جملات خویش از واژه های زیر بسیار بهره می برند: دیدن، نگاه کردن، منعکس کردن، هدف، درخشان، شفاف، تصور، ترسیم، انعکاس، عکس، تصوير، مثل، مانند، نور و تابش.
استفاده بهتر از حافظه دیداری
- تمرکز نگاه بر جملات و پاراگرافها و سپس بستن چشم ها و انعکاس مطالب عمده به ذهن و نگاه مجدد به آن
- تلفيق مطالب با تصویرها، شکل ها، نمودارها، نشانه ها و شماره های صفحات.
- علامت گذاری معنا دار، از خط کشی ساده زیر کلمات تا علائم ابتکاری
- مطالعه و سپس تلاش در احضار صفحه و پاراگراف مطالعه شده بعد از هر پانزده دقیقه.
در آموزش این افراد می توان از کتابهای نموداری و تصویر و جدول و نیز ویدئو و همچنین فیلم های آموزشی استفاده کرد.
حافظه نوشتاری (دی)
افرادی که از راه نوشتن و لمس و دسته بندی منطبق بر ذوق خود بهتر یاد می گیرند، از حافظه نوشتاری بهره می برند. واکنش فیزیکی این افراد بیشتر است و جالب این که در زمان تحصيل گاه سخنان معلم را به صورت جامع و با حداکثر توان یادداشت می کنند. البته اثر نوشتن بر یادگیری بدیهی است و بعضی از افراد از این طریق بهتر و کامل تر یاد می گیرند.
افرادی که در یادگیری بیش تر از حافظه نوشتاری استفاده می کنند از نشانه رفتاری زبر بهره می برند، این افراد غالبة:
- هنگام فکر کردن به سمت پائین و راست خود نگاه می کنند.
- حرکات دست، تغیرات چهره و اعمال جسمانی آنها بسیار است.
- صدایی عمیق دارند و کلمات را شمرده بیان می کنند.
تکیه های کلامی
این دسته از افراد عموما در گفتارشان به واژه ها و عبارت های زیر توجه می کنند: نوشتم، دسته بندی کردم، بالا و پایین، در دست گرفتن، احساس کردم، لمس کردم، لغزیدن.
شیوه های استفاده بهتر از حافظه نوشتاری:
- این افراد اگر با فنون خلاصه نویسی و چکیده برداری آشنا شوند بسیار موفقند.
- ابتدا مطالب را مطالعه و علامت گذاری کنند و سپس آن را در قالب ها چکیده و خلاصه کنند.
- عادت کردن این افراد به چکيده منظم و دسته بندی شده بسیار مطلوب است
- اگر کسی حس کرد که حافظه نوشتاری اش در بعضی از دروس قوی است، حتما باید با تمرین آن را غنی سازی کنند .
- یکی از مسائلی که بسیار تجربه شده، نگه داشتن مباحث چكيده هر صفحه در حاشیه آن است.
حافظه حسابگرانه (آماری)
این دسته از افراد اطلاعات آموخته شده را به غالب های کوچک تر تقسیم می کنند. جالب این که گاه فقط بخش مهم پاسخ پرسش را می آموزند و از مکانیسم درون آماری بهره می برند. این افراد مطالب تقسیم بندی شده را بهتر یاد می گیرند.
افرادی که در یادگیری بیش تر از حافظه نوشتاری استفاده می کنند از نشانه رفتاری زیر بهره می برند، این افراد غالية:
- گفتار این افراد با منطق و استدلال آمیخته است.
- وقتی به فکر فرو می روند، معمولا به پایین و با چپ می نگرند
- لحن صدایشان آرام و آهسته است و از شیوایی سخن بهره مند هستند.
- حرکات دستشان اندک است.
تکیه های کلامی
این افراد عموما، در گفتار و نوشتار خویش به واژه های زیر بسیار اشاره می کنند: آموختن، در نظر گرفتن، به ذهن خطور کردن، عمل کردن آگاه کردن، تصور کردن، تشخیص دادن، تصمیم گرفتن، قدر دانی کردن، تجربه کردن، جدی بودن و فهمیدن.
شیوه های استفاده بهتر از حافظه حسابگرانه:
- یادگیری خود را بر ریز کردن صحیح مطالب متمرکز سازند.
- مطالب علمی و قواعد مختلف را به صورت انشایی نگاشته شده به قالب های عددی ببرند.
افراد اغلب از هر چهار حافظه بهره می برند و اصطلاحا هوش ترکیبی دارند ولی:
- افراد تنها به یکی از این حافظه ها بیش تر گرایش نشان می دهند.
- در دروس و مطالب علمی گوناگون معمولا از حافظه سمعی و نوشتاری بیش تر استفاده می کنند.
- خلقت آدمی چنان است که می تواند از تمام حافظه های یاد شده بهره برد.
بیشتر بخوانید:
بهبود هماهنگی بین عصب و عضله در انجام فعالیت ها
علت سرطان مغز چیست؟درمان و تشخیص
خواص بی نظیر تخم بلدرچین برای بدن
