تغییر وضعیت زانوها را از حالت طبیعی به سمت داخل را پای ضربدری می گویند؛ به طوری که دراین ناهنجاری، زانوها بهم نزدیک شده (کندیل های داخلی ران) و قوزک های داخلی از هم فاصله می گیرند و نمایی شبیه ضربدر در پاها ایجاد می کنند.
درناهنجاری زانوی ضربدری، فاصله عرضی پاها در هنگام راه رفتن و ایستادن از یکدیگر بیشتر می شود و فرد به تدریج روی لبه داخلی پافشار بیشتری وارد می کند و قوس کف پا نیز ازبین می رود و اگر کفش این افراد مورد بررسی قرار گیرد بیشتر ساییدگی در قسمت داخلی کفه کفش است و این ناهنجاری فرد را متمایل به نشستن قورباغه ای می کند.
چه عواملی در بروز زانوی ضربدری نقش دارند؟
اکثر کودکان هنگامی که به سن مدرسه می‌رسند تا حدودی زانوی آن‌ها ضربدری می‌شود. این وضعیت زمانی به وجود می‌‌آید که وزن کودک به قسمت بیرونی مفصل زانو منتقل می‌شود. معمولا ضربدری زانو یک بخش طبیعی از فرآیند رشد است. گاهی اوقات ضربدری شدن زانو میتواند به علت یک بیماری به وجود بیاید یا آنکه جز علائم و نشانه‌های یک اختلال دیگر باشد. نرمی استخوان که به علت کمبود ویتامین دی به وجود می‌‌آید یکی از دلایلی است که میتواند باعث ضربدری شدن زانوها شود.
عوامل ایجاد زانوی ضربدری
- آرتروز
- رماتیسم
- نرمی استخوان
- عفونت استخوان
- اضافه وزن یا چاقی
- وراثت و سابقه خانوادگی پای ضربدری
- بدجوش‌خوردن شکستگی استخوان‌های ران
- ضعف عضلات همسترینگ داخلی و دو سر ران
- کمبود شدید مواد معدنی استخوان مثل کلسیم یا ویتامین D
- عدم هماهنگی در صفحه رشد کودک یا ضربه وارده به صفحه رشد
علائم و نشانه‌های ظاهری زانوی ضربدری چیست؟
- هنگامی که زانوها کنار هم قرار می‌گیرند پا و مچ پا از هم فاصله پیدا خواهد کرد.
- بروز مشکل در هنگام راه رفتن
- بد شکل شدن حالت بدن در هنگام راه رفتن
چرا مراجعه به پزشک ضروری است؟
هنگامی که زانوها ضربدری می‌شوند مطابقت بهینه و مطلوب پاها از بین می‌‌رود و در نتیجه ریسک بروز مشکلات زیر را افزایش پیدا میکند:
- آرتریت
- آسیب دیدگی رباط
- پارگی مینیسک
- مشکلات مربوط به حرکت کردن زانو
چطور پای ضربدری را تشخیص دهیم؟
وقتی شخص دچار زانوی ضربدری، می‌ایستد، بین مچ پاهایش حدود ۱۰ سانتی‌متر فاصله میفتد. نقطه مقابل این ناهنجاری هم پای پرانتزی است، که شاید این ناهنجاری را دیده باشید. ناهنجاری زانوی ضربدری در کودکان زیر ۷ سال، حالتی طبیعی است و موجب بروز علائم دیگری در کودک نخواهد شد.
اما اگر زانوی ضربدری با رشد کودک اصلاح نشود و تا سنین بالاتر ادامه پیدا کند، موجب پا درد و ناراحتی‌های ستون فقرات می‌شود. نشانه‌های زیر مربوط به پای ضربدری در افراد بزرگ‌تر از هشت سال است:
- زانو در
- مفاصل سفت
- درد در پاها، مچ پا، باسن
- دورشدنِ قوزک پاها از هم
- عدم تعادل هنگام ایستادن
- لنگ‌زدن یا لنگان‌لنگان راه‌رفتن
- سائیده‌شدن زانوها به یکدیگر هنگام راه‌رفتن
از کجا بدانم زانوی من ضربدری شده است؟
صاف بایستید و پاهای خود را کنار هم قرار دهید. اگر زانوهای شما کنار هم قرار گرفت و فاصله زیادی بین مچ هر دو پا به وجود آمد به احتمال خیلی زیاد پای شما ضربدری شده است.
زانوی پرانتزی از تشخیص تا درمان
آرتروز زانو چه علائمی دارد و چگونه درمان می شود؟
عوارض پای ضربدری درمان‌نشده
اگر به پای ضربدری توجه نکنیم ودر پی درمان آن نباشیم، احتمال بروز عوارض زیر وجود دارد:
- کوتاهیِ پایین‌تنه
- بروز نیمه‌دررفتگی
- آرتروز زودرس
- احساس درد زانو و پا
- کوتاهیِ تاندول آشیل
- فشار زیاد به لبه داخلیِ پا
- کشیده‌شدنِ زانوها به هم
- تمایل به حالت نشستن قورباغه‌ای
پای ضربدری چگونه درمان می‌شود؟
معمولا هیچ روشی برای درمان زانوی ضربدری به ویژه در کودکان که زیر سن ۸ سال قرار دارند وجود دارد. در موارد شدید که زانو ضربدری شده است و کودک از سن ۱۰ سالگی گذشته و وارد نوجوان شده انجام عمل جراحی برای اصلاح مشکلات او توصیه خواهد شد.
برای درمان زانو و پای ضربدری ابتدا باید شدت (خفیف، متوسط، شدید) و علت بروز عارضه زانوی ضربدری بررسی شود، سپس پزشک درمان مناسب را تجویز کند. به طور کلی برای درمان این عارضه، راهکارهای زیر مفید و راهگشا هستند.
۱٫ کاهش وزن و درمان چاقی
اگر چاقی و اضافه وزنِ مفرط باعث انحراف زانوها به سمت داخل شده، باید با رژیم غذایی مناسب و ورزش و فعالیت بدنی، وزن‌تان را کم کنید، تا فشار اضافه از روی زانوها برداشته شود و از خم‌شدنِ بیشتر ساق پا به داخل و بروز زانو و پای ضربدری جلوگیری شود.
۲٫ اصلاح عادات رفتاری غلط
مثل نشستن قورباغه‌ای‌شکل، این نوع نشستن حتما باید در کودکان رفع شود؛ چراکه باعث انحراف زانوها به داخل می‌شود، به جای آن بهتر است که چهار زانو بنشیند.
۳٫ تقویت عضلات ران و ساق
در اکثر موارد ضعف عضلات ران باعث بروز ناهنجاری زانوی ضربدری می‌شود که با تقویت عضلات، می‌توان آن را رفع کرد. در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
۴٫ مصرف دارو و مکمل
اگر یک بیماری زمینه‌ای، مثل نرمیِ استخوان یا کمبود شدید مواد معدنی استخوانی، دلیل بروز ناهنجاری زانوی ضربدری شده، پزشک داروها و مکمل‌های مخصوص را برای شما تجویز میکند. که ضمن درمان بیماری زمینه‌ای، از بدترشدنِ ناهنجاری زانوی ضربدری جلوگیری شود. همچنین قرار گرفتن در معرض آفتاب برای دریافت ویتامین D در بدن پیشنهاد می‌شود.
۵٫ کفش طبی و بریس
کفش بریس (Brace) یا آرتوز (Orthosis) در بعضی موارد برای کودکان تجویز می‌شود. به‌طور مثال اگر علت ناهنجاری پای ضربدری، کف پای صاف یا بد راه رفتن است، که با کفش طبی می‌توان مشکل راه‌ِحل کرد.
۶٫ فیزیوتراپی و جراحی
این راهکار برای موارد حاد پای ضربدری مثل بدفرمیِ شدید پاها و ادامه آن تا بزرگ‌سالی، انجام می‌شود. اگر زانوی ضربدری با حرکات اصلاحی درمان‌پذیر نبود، یا با مصرف مسکن درد کم نشد، با توجه به نظر پزشک، جراحی یکی از گزینه‌های پیش رو خواهد بود.
حرکات اصلاحی فوق‌العاده برای درمان پای ضربدری
ضعف عضلات همسترینگ داخلی و عضلات خارجیِ ران هم به‌عنوان عاملی برای بروز ناهنجاری پای ضربدری است. شخصی که دچار عارضه زانوی ضربدری است به مرور زمان عضلاتش ضعیف می‌شوند. اما خوشبختانه با تقویت این عضلات می‌توان این ناهنجاری را درمان کرد.
لانگ به پهلو
وظیفه حرکت لانج به پهلو، تقویت عضلات همسترینگ، دورکننده و نزدیک‌کننده لگن و چهارسر ران است .لانج از بغل یک ورزش بسیار مفید برای قسمت پایین تنه است که قدرت عضلات چهارسر، سرینی و همسترینگ را افزایش می‌دهد و هر دو طرف داخل و خارج کشاله ران را به طور همزمان تقویت میکند. این تمرین علاوه بر فرم‌دهی عضلات داخل و خارج کشاله ران، به تقویت چندین عضله در ناحیه باسن و کمر نیز کمک زیادی میکند و در فرم‌دهی باسن شما نیز تأثیر دارد.
ابداکشن ران با دستگاه کابل
یک پای خود را در نزدیکی سطح زمین به دستگاه کابل، ببندید. طوری بایستید که آن پایی که به کابل بسته شده است از دستگاه دورتر و پای آزاد شما به دستگاه نزدیک‌تر باشد. برای حفظ تعادل، دست خود را به یک وسیله محکم بگیرید. پای ثابت خود را به حالت خمیده و پایی که به کابل بسته‌اید را صاف نگه دارید و نوک پا را به طرف بالا بکشید. بدون آنکه کمر و لگن را بچرخانید، پایی که با آن کار می‌کنید را به طرف جلوی بدن ببرید تا پاشنه پا در امتداد پنجه پای ثابت شما قرار بگیرد. سپس پا را مستقیم به طرف بیرون بکشید. تا جایی که می‌توانید پا را بکشید و در بالاترین نقطه نگه دارید و سپس به حالت اول برگردانید. همین حرکت را با پای دیگر تکرار کنید.
زانو بلند استپ
برای انجام این حرکت اصلاحی برای پای ضربدری، احتیاج به استپ یا پله دارید
بیشتر بخوانید:
فواید علمی و بی نظیر نماز بر جسم و روان