گلبول های قرمز
گلبولهای قرمز
به سلولهای قرمز خون مشهورند. و بیشترین سلولهای خونی را تشکیل می‌دهند. سلولهایی بدون هسته و مقعرالطرفین هستند. در شرایط طبیعی قطر آنها بطور متوسط ۷٫۵ میکرون میباشد. اگر اندازه سلول کوچکتر از ۶ میکرون باشد میکروسیت و اگر بزرگتر از ۹ میکرون باشد، ماکروسیت نامیده می‌شوند. حضور گویچه‌های قرمز با اندازه‌های مختلف در خون را آنیزوسیتوزیس Anisicytosis و حضور گویچه‌های قرمز با اشکال متفاوت در خون را پوی کیلو سیتوزیس Poikilocytosis می‌نامند. که در حالات مرضی دیده می‌شوند.
تعداد گویچه‌های قرمز در حالت طبیعی در خون زنان ۳٫۶ تا ۵٫۵ میلیون در هر میکرولیتر و در خون مردان ۴٫۱ تا ۶ میلیون در هر میکرولیتر میباشد. نسبت حجم سلولهای خون به کل خون برحسب درصد را هماتوکریت می‌نامیم. هماتوکریت در زنان سالم و بالغ ۴۵ – ۳۵ درصد و در مردان سالم و بالغ ۵۰ – ۴۰ درصد میباشد.
ساختمان و کار گلبولهای قرمز
گلبولهای قرمز سلولهایی مقعرالطرفین و قابل انعطاف هستند که ضمن عبور از مویرگها بهم چسبیده و به صورت میله‌ای استوانه‌ای درمی‌آیند که رولکس (Rouleaux) نامیده میشود. شکل ویژه و انعطاف پذیری زیاد گویچه‌های قرمز را به پروتئینهای محیطی ویژه‌ای نسبت می‌دهند که به سطح داخلی غشای اریترویسیتها چسبیده‌اند. برخی از بیماریهای ارثی خون مانند کروی یا بیضی شکل بودن گویچه‌های قرمز از نقص پروتئینهای فوق ناشی می‌گردد.
غشای این سلولها همچنین حاوی رسپتورهای مربوط به گروههای خونی میباشد. گویچه‌های قرمز خون حاوی مولکول پیچیده‌ای به نام هموگلوبین میباشد. که از یک قسمت پروتئینی به نام گلوبین و یک رنگ دانه آهن‌دار به نام «هم» تشکیل شده است. گلوبین مرکب از ۴ زنجیره پلی‌پپتیدی است که به هر زنجیره یک پورفیرین آهن‌دار متصل شده است. هموگلوبین به علت داشتن آهن که در حالت احیا شده میباشد. میتواند با اکسیژن و دی‌اکسید کربن ترکیب شده و به ترتیب آهن ، هموگلوبین و کربامینو هموگلوبین تشکیل دهد.
هموگلوبین
با توجه به بالا بودن فشار اکسیژن در ریه ها ، اکسی هموگلوبین در ریه‌ها تشکیل شده و پس از رسیدن به بافتها ، اکسیژن جدا شده و دی‌اکسید کربن به آن متصل می‌گردد. بدین ترتیب امکان حمل اکسیژن از ریه به بافتها و دی‌اکسید کربن از بافتها به ریه امکان‌پذیر می‌گردد.عمر گلبولهای قرمز ۱۲۰ روز میباشد. و پس از پایان این مدت بوسیله ماکروفاژهای طحال ، کبد و مغز استخوان فاگوسیته می‌شوند. کاهش تعداد گویچه‌های قرمز در خون را کم خونی Anemia و افزایش گویچه‌های قرمز در خون را پلی سیتمی Polycytemia می‌نامند.
تولید گلبولهای قرمز
عمر متوسط گلبولهای قرمز خون ۱۲۰ روز است برای این که میزان گلبولهای قرمز در خون ثابت بماند باید در هر ثانیه حدود یک میلیون گلبول قرمز در مغز استخوان ساخته شود. گلبولهای قرمز در دوره جنینی در کبد و طحال و گره‌های لنفاوی ساخته می‌شوند. اما در ماههای آخر دوره جنینی و پس از تولد تنها در مغز استخوان بوجود می‌آیند. در سالهای اول پس از تولد همه استخوانها گلبول قرمز می‌سازند ولی از حدود پنج سالگی به بعد تولید گلبول قرمز در استخوانهای دراز کاهش مییابد و سپس متوقف میشود و از آن به بعد بیشتر گلبولهای قرمز در مغز استخوانهای ستون مهره‌ها ، سر ، سینه و لگن تولید می‌شوند.
در مغز استخوان بافت زاینده‌ای وجود دارد که با چند تقسیم سلولی گلبولهای قرمز را می‌سازد سلولهای زاینده در ضمن این تغییرات هسته خود را از دست می‌دهند و مقدار زیادی هموگلوبین در سیتوپلاسم خود می‌سازند. فعالیت ماهیچه‌ای ، صعود به ارتفاعات و گرم شدن هوا ، تولید گلبولهای قرمز را افزایش می‌دهند. سلولهای مولد گلبولهای قرمز در مغز استخوان نسبت به عواملی مانند اشعه‌های زیان آور مانند اشعه ایکس بسیار حساسند. و نخستین بخش بدن در مقابل اشعه ایکس که از کار می‌افتد همین بافت مغز استخوان است. کمبود ویتامین B12 ، آهن ، نیز باعث کاهش تولید گلبولهای قرمز میشود.
ه سلولهای قرمز خون مشهورند. و بیشترین سلولهای خونی را تشکیل می‌دهند. سلولهایی بدون هسته و مقعرالطرفین هستند. در شرایط طبیعی قطر آنها بطور متوسط ۷٫۵ میکرون میباشد. اگر اندازه سلول کوچکتر از ۶ میکرون باشد میکروسیت و اگر بزرگتر از ۹ میکرون باشد، ماکروسیت نامیده می‌شوند. حضور گویچه‌های قرمز با اندازه‌های مختلف در خون را آنیزوسیتوزیس Anisicytosis و حضور گویچه‌های قرمز با اشکال متفاوت در خون را پوی کیلو سیتوزیس Poikilocytosis می‌نامند. که در حالات مرضی دیده می‌شوند.
تعداد گویچه‌های قرمز در حالت طبیعی در خون زنان ۳٫۶ تا ۵٫۵ میلیون در هر میکرولیتر و در خون مردان ۴٫۱ تا ۶ میلیون در هر میکرولیتر میباشد. نسبت حجم سلولهای خون به کل خون برحسب درصد را هماتوکریت می‌نامیم. هماتوکریت در زنان سالم و بالغ ۴۵ – ۳۵ درصد و در مردان سالم و بالغ ۵۰ – ۴۰ درصد میباشد.
گلبولهای قرمز سلولهایی مقعرالطرفین و قابل انعطاف هستند که ضمن عبور از مویرگها بهم چسبیده و به صورت میله‌ای استوانه‌ای درمی‌آیند که رولکس (Rouleaux) نامیده میشود. شکل ویژه و انعطاف پذیری زیاد گویچه‌های قرمز را به پروتئینهای محیطی ویژه‌ای نسبت می‌دهند که به سطح داخلی غشای اریترویسیتها چسبیده‌اند. برخی از بیماریهای ارثی خون مانند کروی یا بیضی شکل بودن گویچه‌های قرمز از نقص پروتئینهای فوق ناشی می‌گردد.
غشای این سلولها همچنین حاوی رسپتورهای مربوط به گروههای خونی میباشد. گویچه‌های قرمز خون حاوی مولکول پیچیده‌ای به نام هموگلوبین میباشد. که از یک قسمت پروتئینی به نام گلوبین و یک رنگ دانه آهن‌دار به نام «هم» تشکیل شده است. گلوبین مرکب از ۴ زنجیره پلی‌پپتیدی است که به هر زنجیره یک پورفیرین آهن‌دار متصل شده است. هموگلوبین به علت داشتن آهن که در حالت احیا شده میباشد. میتواند با اکسیژن و دی‌اکسید کربن ترکیب شده و به ترتیب آهن ، هموگلوبین و کربامینو هموگلوبین تشکیل دهد.
وسایل آزمایش :
نمونه خون – ملانژور قرمز – مکنده پلاستیکی – محلول هایم ( کلرور مرکوریک + سولفات سدیم + کلرور
سدیم + آب مقطر )
دستگاه shaker – لام نئوبار – لامل سنگی – پنبه و الکل – میکروسکوپ نوری
روش کار :
ابتدا ملانژور قرمز را داخل نمونه خون وارد میکنیم و تا ۵/۰ خون میکشیم . باید کار را طوری انجام دهیم که خون همراه هوا وارد نشود چون حبابدار شدن آن باعث خطا در نتیجه آژمایش میشود . بعد نوک ملانژور را با گاز استریل از خون پاک میکنیم و وارد محلول هایم نموده تا ۱۰۱ میکشیم به وسیله مکنده پلاستیکی. در این حالت رقت ۲۰۰/۱ حاصل میشود . سپس پیپت را در shaker به مدت ۵-۳ دقیقه قرار میدهیم و س÷س ÷ی÷ت را برداشته و قطرات اول را دور میریزیم .
لامل را روی لام قرار میدهیم و یک قطره از نمونه را بین لام و لامل وارد میکنیم و سپس زیر میکروسکوپ بررسی میکنیم . با عدسی x10 محل شمارش را تعیین میکنیم ( برای شمارش گلبولهای قرمز از روی لام هماسیتومتر از مربع وسط که خود شامل ۲۵ مربه کوچک است استفاده میکنیم و معمولا ۵ مربع از ۲۵ مربع شمارش میشود .) شمارش گلبولهای قرمز را با عدسی x40 انجام میدهیم .
خطاهای آزمایش :
۱- اشکالات تکنیکی : از جمله این اشکالات می توان از نمونه گیری غلط مثل کند بودن جریان خون از محل نمونه گیری که میتواند بعلت نازک بودن سوزن سرنگ مصرفی باشد و یا استفاده طولانی از گارو نام برد . استفاده از ÷ی÷تها و لامهای شمارش غیر دقیق یا خوب مخلوط نکردن محلول سوسپانسیون گلبولی یا غلط پر کردن صفحه شمارنده و بالاخره عدم دقت لازم در شمارش سلولها همگی میتواند به نوبه خود موجب اشتباه در نتیجه شمارش گلبولهای قرمز شود.
۲- اشکالات محیطی : توزیع و پراکندگی نامناسب سلولها در روی محفظه ، لامهای شمارشگر یکی از مسائل تصادفی است که در مورد حتی سوسپانسیونهای سلولی خوب تهیه شده نیز رخ میدهد .
نتیجه :
بعد از شمارش عدد را در فاکتور رقت که ۲۰۰ لست ضرب کرده و تقسیم بر حجم هر مربع که ۰۰۴/۰ است و تعداد مربع شمارش شده میکنیم و در نهایت در ۱۰۴ ضرب میکنیم .
بحث :
تعداد نرمال گلبول قرمز در هر لیتر خون به صورت زیر میباشد :
مردان : ۵/۶ – ۹/۳ (۱۰۱۲ )
زنان : ۵/۵ – ۴ (۱۰۱۲ )
نوزادان : ۵/۶ – ۴ (۱۰۱۲ )
کمتر از این حد فرد مبتلا به آنمی و بیشتر از این فرد مبتلا به پلی سایتمی است
آزمایش گلبول های قرمز و سفید خون
آزمایش کامل خون، همان آزمایش معروفی است که تعداد سلولهای اصلی خون طی آن اندازه‌گیری میشود.
آزمایش خون یا CBC یا complete blood count به معنای «شمارش کامل خون» ، یکی از ابتدایی‌ترین و در عین حال اصلی‌ترین آزمایشاتی است که میتواند زمینه تشخیص بسیاری از بیماری‌ها را فراهم آورد و از همه مهم تر، بیانگر شرایط کلی و حیاتی بدن است.
برای آشنایی بیشتر با اجزای این آزمایش و فهمیدن اینکه معنی آن چند حرف انگلیسی مثل RBC یا HCT با اعدادی که روبه‌رویشان نوشته میشود چیست، می‌توانید مطالب زیر را دنبال کنید.
(RBC یاRed blood cell )
RBC مخفف سلول قرمز خون است. این سلولهای قرمز خون یا همان گلبولهای قرمز، در واقع اصلی‌ترین قسمت خون و عامل رنگ قرمز آن هستند. خود این رنگ قرمز به دلیل وجود ماده‌ای به نام هموگلوبین است که به گلبول قرمز کمک می‌کند تا اصلی‌ترین وظیفه خود یعنی حمل و نقل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن را انجام دهد.
به طور خلاصه، گلبولهای قرمز، اکسیژن را از ریه به بقیه سلولهای بدن حمل می کنند.
مقادیر طبیعی : بین ۴/۷ تا ۶/۱ میلیون در هر میکرو لیتر خون است. این عدد برای خانم‌ها مقداری کمتر و در کودکان مقداری بیشتر است.
چه چیزهایی باعث کاهش RBC میشود؟
خون‌ریزی‌های دستگاه گوارش مثل خونریزی معده یا روده، خونریزی از محل زخم، سوءتغذیه، کمبود آهن یا کمبود ویتامین B12 ، شکستن سلولهای خونی یا همولیز آنها در اثر بعضی بیماریهای خاص مثل فاویسم، بعضی مشکلات ژنتیکی مثل گلبولهای قرمز داسی شکل ، مشکلات مغز استخوان ، بیماری های کلیوی ، بیماریهای مزمن، تومورهای سرطانی و بیماریهای روماتویید (التهاب مفاصل).
چه چیزهایی باعث افزایش RBC میشود؟
مقدار بالای گلبول قرمز میتواند نشان‌دهنده ظرفیت بالای حمل اکسیژن باشد. در بعضی از ورزشکاران و همچنین هنگام زندگی در ارتفاعات به خاطر کمبود اکسیژن هوا ، RBC افزایش می یابد.
بیماریهای ریوی یا کلا هر نوع بیماری که هیپوکسی مزمن (کمبود اکسیژن طولانی مدت در بدن) ایجاد می‌کند، مثل بیماری قلبی مادرزادی ، باعث تولید بیشتر RBC می‌شوند.
نکته:
– به طور طبیعی، گلبول قرمز بعد از تولید در مغز استخوان، ۱۲۰ روز در خون زندگی می‌کند و در آخر عمر خود خرد میشود و به عناصر سازنده‌اش تبدیل میشود.
– مقدار RBC در طی بارداری به طور طبیعی کمی کمتر نشان داده میشود، چون حجم قسمت مایع خون افزایش پیدا می کند.
– عدد RBC در واقع مقدار دقیق گلبولهای قرمز در ۱میلی‌لیتر خون است.
– بسته به آزمایشگاه و نوع کیت مورد استفاده، ممکن است مقیاس شمارش این سلول فرق کند.
– خوردن داروهایی مثل کلرامفنیکل هم باعث کاهش RBC میشود.
(WBC یا white blood cell )
این سه حرف مخفف «سلولهای سفید خون» یا گلبولهای سفید هستند. اندازه‌گیری مقدار گلبولهای سفید خون، یکی از روش‌های اصلی برای تعیین وجود عفونت در بدن است، چون این سلولها که جزو سیستم دفاعی بدن هستند، در بیماریهای عفونی و غیرعفونی واکنش‌های مختلفی از خود نشان می‌دهند.
شمارش WBCها دو جزء دارد: یکی مقدار کلی گلبولهای سفید در یک میلی‌لیتر خون و دوم شمارش جزء به جزء این سلولها، چون گلبول های سفید خون، پنج نوع مختلف دارند که کم و زیاد شدن هر کدام از این انواع، معنی خاص خود را خواهد داشت(تصویر پایین).
کلمه «diff» که در جلوی CBC نوشته میشود، درخواست برای شمارش همین انواع مختلف گلبولسفید است.
مقادیر طبیعی : در بزرگسالان و بچه‌های بالاتر از ۲ سال مقدار گلبولسفید بین ۵ تا ۱۰ هزار در هر میلی‌لیتر خون طبیعی است.
محدوده خطر: WBC کمتر از ۲۵۰۰ و بیشتر از ۳۰۰۰۰ نشان‌دهنده بیماری‌هایی هستند که می‌توانند گاهی خطرناک باشند.
چه چیزهایی باعث کاهش WBC میشود؟
لکوپنی یا کاهش گلبولسفید به مقادیر کمتر از ۴ هزار گفته میشود که معمولا در اثر نارسایی مغز استخوان، مسمومیت دارویی ، عفونت بسیار زیاد، سوءتغذیه، بیماریهای خودایمنی و ایدز به وجود می‌آید. در بسیاری از انواع نارسایی‌های مغز استخوان، مثلا بعد از شیمی‌درمانی، رادیوتراپی و … هم این مقدار کاهش مییابد.
چه چیزهایی باعث افزایش WBC میشود؟
افزایش گلبولسفید، لکوسیتوز نام دارد و به مقادیر بالاتر از ۱۰هزار گفته میشود که به طور معمول نشان‌دهنده عفونت، التهاب، تخریب بافت بدن، لوسمی یا سرطان خون است.
ضربه و جراحت، استرس و تب هم مقدار WBC را افزایش میدهد.
نکته:
– عمل اصلی گلبولسفید مبارزه با عفونت و حذف عوامل خارجی و مزاحم از بدن است و در مواقع آلرژ‌ی‌ها هم این سلولها مسئول بروز واکنش هستند.
– تغییر هر کدام از انواع WBC معنی خاص خود را دارد و ممکن است نشان‌دهنده عفونت با میکروب (مثل باکتری یا ویروس) و یا حتی استرس باشد.
– فعالیت شدید بدنی و ورزش سنگین هم برای مدتی باعث بالا رفتن تعداد WBC در خون میشود. بارداری و زایمان هم این مقدار را افزایش می‌دهند
