بزاق دهان به واسطه برخورداری از ترکیباتی منحصر به فرد در انجام بسیاری از فعالیت‌های روزمره تاثیرگذار است. بدون ترشح این ماده، جوانه‌های چشایی دهان شما تحریک نشده و تجربه یک وعده غذایی دلپذیر را از دست خواهید داد. به علاوه، بدون وجود بزاق، عمل جویدن و بلع غذا به کاری دشوار و خطرناک تبدیل می‌شود. در این مطلب، تلاش خواهیم کرد شما را با ساختار و وظایف بزاق دهان که یک جز اساسی در آناتومی دهان و دندان است،آشنا کنیم.
مایعی برون‌سلولی است که توسط غدد بزاقی تولید و در دهان ترشح می شود. بزاق انسان حاوی ۹۹/۵ درصد آب به همراه موادی چون الکترولیت ها، مخاط، گلبول های سفید، سلول های بافت پوششی، آنزیم هایی همچون لیپاز و آمیلاز، مواد ضد میکروب مثل پادتن A و لیزوزیم است.
بزاق دهان چیست؟
بزاق مایعی شفاف است که توسط غدد بزاقی ترشح می‌شود. این مایع یکی از مهم‌ترین عواملی است که تسهیل عمل بلع و چشایی را برعهده دارد. بخش عمده بزاق از آب تشکیل شده است. همچنین، این ماده حاوی مواد ارزشمندی است که به هضم غذا و استحکام دندان‌ها کمک می‌کنند.
بزاق چگونه ترشح می‌شود؟
بافت‌های مخاطی دهان، بینی، زبان، لب‌ها و حتی حنجره توسط صدها غده بزاقی میکروسکوپی پوشیده شده‌اند. این غدد کوچک به آزادسازی بزاق و حفظ رطوبت حفره دهانی کمک می‌کنند. براساس تحقیقات منتظر شده در نشریه بین‌المللی علوم دهان و دندان (IJOS)، غدد بزاقی اصلی واقع در گونه‌ها، فک و زیر زبان عمده‌ترین بخش این ماده را تولید و ترشح کرده و آن را از طریق مجاری بزاق در دهان شما آزاد می‌کنند.
ما چقدر بزاق تولید می‌کنیم؟
غدد بزاقی ما به طور پیوسته بزاق تولید می‌کنند، که البته این میزان تحت تأثیر یک سری از محرک‌ها می‌تواند متفاوت باشد. در واقع غدد بزاقی، پیش از غذا خوردن، حین غذا خوردن و پس از آن، بیشترین میزان بزاق را تولید می‌کنند. میزان تولید بزاق زمانی که در خواب هستیم به حداقل خود می‌رسد.
به طور کلی، ما روزانه هزار و ۵۰۰ میلی‌لیتر بزاق تولید می‌کنیم. گرسنگی تنها عاملی نیست که روی بزاق اثر می‌گذارد؛ شرایط استرس برانگیز نیز تولید بزاق را افزایش می‌دهند.
موقعیت‌های خاصی نیز وجود دارند که عکس این اتفاق روی می‌دهد: یعنی تولید بزاق در دهان ما کم می‌شود. مثلاً سیگار کشیدن یا مصرف ماری‌جوانا. این عوامل سبب به هم خوردن تعادلی در بدن می‌شوند که بر وضعیت دهان و دندان‌ها اثر خاصی می‌گذارد.
ترکیبات بزاق دهان چیست؟
براساس مطالعات، دهان یک فرد سالم روزانه ۶۰۰ میلی‌لیتر بزاق تولید می‌کند. ترکیبات بزاق دهان شامل ۹۹ درصد آب است. یک درصد باقی‌مانده نیز از مواد و ترکیباتی نظیر سدیم، کلسیم، منیزیم، پتاسیم، ایمونوگلوبین‌ها، پروتئین‌ها، آنزیم‌ها و موسین‌ها تشکیل شده است.
همان طور که گفته شد، این مواد تنها بخش اندکی از بزاق را به خود اختصاص می‌دهند؛ با این حال، هر یک از آن‌ها عملکردهای منحصر به فردی داشته و نقش مهمی را در تامین سلامت بدن فرد ایفا می‌کنند.
نقش پروتئین موجود در بزاق چیست؟
بعد از آب، پروتئین‌ها دومین ماده اصلی تشکیل دهنده بزاق به حساب می‌آیند. پروتئین‌های موجود در بزاق به عنوان نخستین خط دفاعی بدن در از بین بردن باکتری‌های زیان‌آور عمل کرده و لایه محافظی را بر روی دندان‌ها ایجاد می‌کنند. به علاوه، این مواد در تعامل با گیرنده‌های چشایی به تشخیص طعم و مزه غذاها و خوراکی‌ها کمک می‌کنند.
نقش آنزیم موجود در بزاق چیست؟
آنزیم‌ها انواع خاصی از پروتئین‌ها هستند که به عنوان کاتالیزورهای بیولوژیکی عمل کرده و مسئولیت ایجاد و تسریع واکنش‌های شیمیایی بدن را برعهده دارند. از جمله چنین واکنش‌هایی می‌توان به هضم و گوارش مواد غذایی اشاره کرد. براساس مطالعات انجام شده، آنزیم‌های موجود در بزاق به تجزیه نشاسته و چربی‌های غذا کمک می‌کنند.
نقش موسین موجود در بزاق چیست؟
موسین‌ها یا تراوش‌ها در واقع گروهی از پروتئین‌ها هستند که از وزن مولکولی بالایی برخوردار بوده و با جذب حجم قابل توجهی آب، ماده مخاطی ایجاد می‌کنند. موسین موجود در بزاق به هضم غذا کمک کرده و با ایجاد فضایی مرطوب و لزج، عمل بلع را ساده‌تر می‌کند.
نقش الکترولیت‌های موجود در بزاق چیست؟
اصطلاح الکترولیت به مواد معدنی خاصی نظیر کلسیم، فسفر و منیزیم اطلاق می‌شود که در ترکیب با آب از قابلیت رسانایی الکتریکی برخوردار خواهند بود. الکترولیت‌های موجود در بزاق به تقویت و استحکام مینای دندان کمک کرده و احتمال بروز پوسیدگی را کاهش می‌دهند.
اهمیت بزاق دهان در چیست؟
چنان که گفته شد، بزاق از ترکیبات متنوعی تشکیل شده است. مجموعه این مواد و عملکرد آن‌ها علاوه بر حفظ و تامین سلامت بدن و دهان و دندان به شما کمک می‌کند تا فعالیت‌هایی نظیر صحبت کردن و غذا خوردن را به سادگی انجام دهید.
- مرطوب نگه‌داشتن فضای داخلی دهان
- کمک به فرآیند چشایی و تشخیص طعم و مزه‌ها
- تسهیل فرآیند جویدن و بلع غذا
- مقابله با میکروب‌ها و جلوگیری از ایجاد بوی بد دهان
- برخورداری از پروتئین‌ها و مواد معدنی موثر در حفظ سلامت و استحکام مینای دندان
- جلوگیری از پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثه
- نقش بزاق دهان در تشخیص بیماری‌ها
بنا به گزارش موسسه ملی سلامت (NIH)، بررسی بزاق دهان می‌تواند به تشخیص بسیاری از بیماری‌های عفونی و ویروسی نظیر HIV کمک کند. این امر در کاهش خطر گسترش بیماری‌های ویروسی موثر بوده و روش تشخیصی ساده‌تر و مقرون به صرفه‌تری را در اختیار پزشکان و محققان قرار می‌دهد.
انتظار می‌رود در آینده‌ای نزدیک آزمایش‌های مبتنی بر بزاق دهان بتوانند با آزمایش ادرار یا خون جایگزین شوند. همچنین، تحقیقات در زمینه تشخیص سرطان دهان و برخی مشکلات ژنتیکی از طریق بزاق همچنان ادامه دارد.
علاوه بر آن چه گفته شد، با کمک بزاق دهان می‌توان میزان الکل، ماری‌جوانا، کوکائین، آمفتامین و مت‌آمفتامین موجود در بدن فرد را بررسی کرد.
مشکلات ناشی از خشکی دهان
ابتلا به برخی بیماری‌ها و مصرف برخی داروها ممکن است بر عملکرد غدد بزاقی و حجم تولید و ترشح آن تاثیر بگذارد. به این عارضه اصطلاحا خشکی دهان گفته می‌شود. خشکی دهان موجب تورم و ناراحتی لثه‌ها، زبان و سایر بافت‌های دهان شده و شرایط مناسبی را برای رشد میکروب‌ها و باکتری‌ها ایجاد می‌کند. مجموعه عوامل یاد شده با بروز مشکلات متعددی همراه است که از آن میان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بوی بد دهان
- تسریع پوسیدگی دندان‌ها
- افزایش احتمال بروز بیماری‌های لثه
- کاهش قدرت چشایی و ایجاد اختلالات سیستماتیک ناشی از آن
- روش مقابله با خشکی دهان
برای کمک به حفظ و تامین سلامت غدد بزاقی و جلوگیری از خشکی دهان، پیشنهاد می‌کنیم از روش‌های زیر استفاده کنید:
- نوشیدن مقدار زیادی آب
- جویدن آدامس بدون قند
- مکیدن آب‌نبات‌های بدون قند
- استفاده از اسپری بزاق مصنوعی
بزاق مصنوعی می‌تواند به حفظ رطوبت دهان شما کمک کند. با این حال، فاقد پروتئین‌ها، آنزیم‌ها و سایر مواد مفیدی است که به طور طبیعی در بزاق وجود دارند. به خاطر داشته باشید، در صورت ادامه خشکی دهان لازم است به پزشک مراجعه کنید.
دلایل افزایش بزاق
آبریزش از دهان نوزادان و کودکان نوپا امری طبیعی است و ممکن است اغلب در هنگام دندان درآوردن اتفاق بیفتد؛ اما در بزرگسالان معمولاً با عفونت یا اختلالات سیستم عصبی همراه است.
افزایش بیش از حد بزاق در افراد بزرگسال در درجه اول به دلیل موارد زیر ایجاد می‌شود:
* مونونوکلئوز یا عفونت‌های سینوس.
* گلودرد یا التهاب لوزه
* آلرژی‌ها
* سوزش سر دل یا ریفلاکس معده
* بارداری
* استفاده از برخی داروها
* واکنش به مسمومیت با سموم دفع آفات یا سم مار یا حشرات
* اختلالات سیستم عصبی که باعث مشکل در بلع می‌شوند، مانند فلج مغزی، سندرم داون، مولتیپل اسکلروزیس (MS)، سکته، بیماری پارکینسون، اوتیسم و اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS)
برخی از افرادی که بزاق بیش از حدی دارند، در معرض خطر زیاد ورود بزاق، غذاها یا مایعات به داخل ریه‌های خود هستند. اگر آن‌ها با مسائلی در زمینه رفلکس‌های بدن روبرو شوند، به عنوان مثال سرفه یا خنده، ممکن است برایشان ایجاد مشکل کند. بزاق بیش از حد با گذشت زمان همچنین می‌تواند باعث تجزیه پوست در اطراف چانه و ناحیه لب شود.
سخن آخر
داشتن بزاق بیش از حد می‌تواند بسیار ناخوشایند باشد، بنابراین شما باید در اسرع وقت به دنبال درمان باشید. با پزشک خود مشورت کنید تا در کنار هم بتوانید یک برنامه درمانی پیدا کنید که بزاق بیش از حد را کنترل کند و باعث راحتی و اطمینان شما شود.
نتیجه اینکه بزاق می‌تواند شاخص بسیار خوبی برای یک سری از بیماری‌ها باشد. در مورد کاهش بزاق هم می‌توان گفت یکی از اولین علائمی است که در برخی از بیماری‌ها یا سندرم ها، مثلاً سندرم شوگرن، ظاهر می‌شود. به همین علت، ما باید به وضعیت بزاقمان توجه کنیم و از سلامت دهانمان به خوبی مراقبت نماییم.
با توجه به آن چه گفته شد، بزاق نقش بسیار مهمی را در تامین سلامت دهان و دندان ایفا کرده و به بهبود وضعیت کلی بدن کمک می‌کند. مراجعه منظم به پزشک، پیروی از رژیم غذایی سالم، نوشیدن آب کافی، به حداقل رساندن مصرف دخانیات، نوشیدنی‌های الکلی و گازدار از جمله راه‌کارهایی هستند که بهبود تولید بزاق دهان را امکان‌پذیر کرده و از خشکی دهان جلوگیری می‌کنند
لمینت یا کامپوزیت؟ چه فرقی دارند؟
فرایند هضم غذا را بهتر و بیشتر بشناسید
