کبد
کبد (Liver) یک اندام بزرگ در بدن جانوران مهره‌دار به شمار می‌آید که در ناحیه فوقانی حفره شکمی، زیر دیافراگم قرار گرفته است. از آنجا که بیشتر ترکیبات جذب شده توسط روده از کبد عبور می‌کنند، این عضو به عنوان مرکز کنترل بدن عمل می‌کند که فرآیندهای متابولیکی مختلفی را در خود ادغام می‌کند و همچنین دریافت و ارسال مولکول‌های سوختی (مانند کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها) مورد استفاده در متابولیسم انرژی را در بدن تنظیم می‌کند.
سلولهای کبدی «هپاتوسیت» (Hepatocytes) نامیده می‌شوند که حدود ۶۰ درصد از بافت کبد را تشکیل می‌دهند. آن‌ها در عملکردهای متابولیکی و ترشحی متعددی شرکت می‌کنند. گروه دوم سلولهای مرتبط با کبد شامل سلول‌هایی به نام «سلولهای کوپفر» (Kupffer cells) هستند که به عنوان ماکروفاژهای ستاره‌ای نیز شناخته می‌شوند و شبکه‌های عروقی را کنترل می‌کنند.
وظیفه اصلی آن‌ها بازیافت گلبول‌های قرمزی است که دیگر عملکردی ندارند و در تجزیه هموگلوبین‌ها و جدا کردن آهن گروه هِم از آن‌ها نیز نقش اساسی دارند. کبد ترکیبات ترشحی خود را از طریق مجاری صفراوی و رگ‌های خونی به جایگاه‌های عمل آن‌ها منتقل می‌کند.
در بدن مهره‌داران، کبد بزرگترین غده است (یعنی سلول، بافت یا اندامی که می‌تواند ماده شیمیایی ترشح کند). یکی از عملکردهای مهم غده‌ای کبد، ترشح صفرا است، صفرا یک ترکیب قلیایی است که به هضم چربی‌ها کمک می‌کند. نقش‌های دیگر کبد شامل سنتز عوامل لخته کننده خون است (به عنوان مثال، پروتئین‌های خون موجود در پلاسما). دفع مواد زائد و سایر مواد سمی سلول‌ها و از بین رفتن گلبول‌های قرمز فرسوده از دیگر عملکردهای کبد به شمار می‌آیند.
کبد را می‌توان به عنوان عضوی در نظر گرفت که در تمام فعالیت‌ها به اندام‌ها و اعضای دیگر بدن کمک می‌کند. فعالیت‌های متابولیکی کبد برای تأمین سوخت مغز، ماهیچه‌ها و سایر اندام‌های محیطی که اغلب نیاز به انرژی‌های زیادی دارند، ضروری است. از جمله فعالیت‌های متابولیکی بی‌شماری که کبد در آن‌ها نقش دارد، فعالیت‌های مربوط به متابولیسم کربوهیدرات‌ها است.
کبد به تنظیم سطح قند خون کمک می‌کند، گلوکز اضافی را به عنوان گلیکوژن ذخیره می‌کند و در زمان کاهش سطح قند خون، گلوکز را در جریان خون آزاد می‌کند. نکته قابل توجه این است که با وجود غلظت بالای گلیکوژن در سلولهای کبدی، کبد از گلوکز حاصل از گلیکوژن برای تأمین نیاز انرژی خود استفاده نمی‌کند.
کبد برای تامین انرژی فعالیت‌های خود، از اسیدهای کتو ناشی از تجزیه اسیدهای آمینه بهره می‌برد. بنابراین سلولهای کبدی ذخیره‌سازی گلوکز را انجام می‌دهند و آن را در جهت تامین نیازهای سایر اندام‌ها به خون آزاد می‌کنند. کبد همچنین در متابولیسم چربی‌ها مانند سنتز کلسترول نقش دارد.
آناتومی کبد
کبد سنگین‌ترین عضو بدن به شمار می‌آید، کبد انسان بالغ به طور معمول بین ۱٫۷ تا ۳ کیلوگرم وزن دارد. ظاهر کبد اندامی صورتی و قهوه‌ای رنگ است که ساختاری مشابه با شکل بومرنگ دارد، کبد دومین عضو بزرگ بدن (بعد از پوست) و بزرگترین اندام داخلی بدن انسان محسوب میشود.
کبد در سمت راست و فوقانی شکم در زیر دیافراگم قرار دارد، این عضو در سمت راست معده جای گرفته و به عنوان بستری برای کیسه صفرا (که صفرا را ذخیره می‌کند) به شمار می‌آید.
کبد به دو منبع خون مجزا متصل است. شریان کبدی (حدود ۲۵ درصد) در جریان خون رسانی به کبد نقش دارد و خون دارای اکسیژن را به کبد منتقل می‌کند. ۶۰-۸۰ درصد دیگر خون رسانی به کبد به عهده ورید پرتال است که خون دارای مواد مغذی را از معده و روده‌ها به کبد منتقل می‌کند. در هر لحظه، کبد حاوی حدود یک بسته خون یا تقریباً ۱۳ درصد از کل خون بدن است.
صفرا تولید شده در کبد در کانال‌های صفراوی جمع میشود که برای تشکیل مجاری صفراوی با یکدیگر ادغام می‌شوند. صفرا می‌تواند مستقیماً در مجرای دوازدهه از طریق مجرای صفراوی به ابتدای روده وارد شود یا این که می‌تواند از طریق مجرای کیستیک کیسه صفرا به طور موقت در این کیسه ذخیره شود.
لیگامان فالسی فرم در بخش جلویی کبد قرار دارد که آن را به دو بخش لوب سمت راست و چپ تقسیم می‌کند.
ناحیه مرکزی که در آن مجرای صفراوی مشترک، ورید پرتال و شریان کبدی وارد کبد می‌شوند، «هیلوم» (Hilum) یا «پورتا هپاتیس» (Porta Hepatis) نامیده میشود. مجرا، ورید و شریان‌ها به شاخه‌های چپ و راست تقسیم می‌شوند و بخش‌های کبدی که توسط این شاخه‌ها تهیه می‌شوند، لوب‌های عملکردی چپ و راست را تشکیل می‌دهند.
عملکرد کبد
کبد سطح بسیاری از متابولیت‌های موجود در خون را تنظیم می‌کند. این اندام توانایی اتصال به مولکول‌های سوختی بدن را دارد. به عنوان مثال، می‌تواند اسیدهای آمینه ویژه و برخی مولکول‌های دیگر مانند پیروات و لاکتات را به گلوکز تبدیل کند (طی فرآیندی به نام گلوکونوژنز).
در حالی که مولکول مغذی گلوکز در سیستم گردش خون فراوان است، کبد می‌تواند آن را به صورت گلیکوژن ذخیره کند. وقتی سطح گلوکز موجود در جریان خون کاهش یابد، کبد گلوکز را با تجزیه گلیکوژن (شکل ذخیره‌ای گلوکز) به خون باز می‌گرداند. بنابراین، کبد نقش مهمی در تنظیم سطح قند خون دارد.
کبد همچنین نقش زیادی در متابولیسم لیپید‌ها از جمله سنتز کلسترول و تولید تری گلیسریدها (چربی‌ها) دارد.
ترشح مایه گوارش صفرا
کبد، «صفرا» (Bile) را تولید و ترشح می‌کند، در واقع صفرا مایع سبز رنگی است که تا حدی به عنوان مواد دترجنت عمل کرده و به تولید امولسیون چربی‌ها (افزایش ناحیه سطح برای کمک به عملکرد آنزیم) کمک می‌کند و بنابراین در جذب آن‌ها در روده کوچک موثر است. صفرا همچنین در جذب برخی ویتامین‌های محلول در چربی، به ویژه ویتامین‌های A ،D ،E و K کمک می‌کند.
صفرا چیست؟
صفرا مایعی غلیظ، به رنگ سبز یا زرد است که pH آن بزرگتر از هفت است و به همین دلیل مایعی قلیایی به شمار می‌آید. این مایع اغلب در هضم و گوارش مواد ورودی به بدن نقش دارد، به عنوان مثال، صفرا با شکستن و تجزیه چربی‌ها به خصوص تری گلیسریدها آن‌ها را به مونوگلیسرید تبدیل کرده که به راحتی قابل جذب هستند.
از دیگر ویژگی‌های صفرا نقش مهم آن در جذب ویتامین‌های محلول در چربی مانند ویتامین‌های A ،D ،E و K و همچنین از بین بردن مواد دفعی سلول‌ها به شمار می‌آیند. در بیشتر جانوران مهره‌دار، صفرا در کبد ساخته شده و در کیسه صفرا ذخیره و نگهداری میشود.
بعد از مصرف وعده غذایی و زمانی که در لوله‌های گوارشی چربی وجود دارد، یک سیگنال توسط هورمون کوله سیستوکینین (Cholecystokinin) (هورمونی که توسط روده کوچک ترشح میشود) تولید میشود که کیسه صفرا را تحریک به انقباض می‌کند با انقباض کیسه صفرا مایع صفرا خارج شده و از طریق دوازدهه وارد روده باریک میشود و در هضم چربی‌ها شرکت می‌کند.
مواد تشکیل دهنده مایع صفرا شامل موارد زیر هستند:
- آب
- کلسترول
- لسیتین (یک نوع فسفولیپید)
- رنگدانه‌های صفرا (بیلی روبین و بیلی وردین)
- نمک‌های صفراوی و اسیدهای صفرا ( سدیم گلیکوکولات و سدیم تورکولات)
- مقادیر کمی از مس و سایر عناصر فلزی ترشحی
نقش های دیگر کبد
سم زدایی و ذخیر مواد غذایی
سایر کارکرد‌های مهم که توسط کبد در بدن انجام میشود، عبارتند از:
- کبد با استفاده از اسیدهای آمینه در گردش می‌تواند پروتئین‌های پلاسما را سنتز کند. کبد فاکتور‌های انعقادی I (فیبرینوژن)، II (پروترومبین)، V، VII، IX، X و XI و همچنین پروتئین C، پروتئین S و آنتی ترومبین را تولید می‌کند.
- کبد قادر است، گلبول‌های قرمزی را که فرسوده شده و کارایی ندارند را از جریان خون گرفته و آن‌ها را به هموگلوبین بشکند و همچنین با تجزیه هموگلوبین گلبول‌های قرمز، باعث ایجاد متابولیت‌هایی میشود که به عنوان رنگدانه‌های بیلی روبین و بیلی وردین به صفرا اضافه می‌شوند. علاوه بر این، آهن موجود در گروه هِم نیز برای تولید مجدد هموگلوبین بازیافت میشود.
- کبد مواد سمی و بیشتر محصولات دارویی مصرفی بدن را طی فرآیندی به نام متابولیسم دارو تجزیه و دفع می‌کند.
- کبد می‌تواند آمونیاک را به اوره تبدیل کند. در کبد آمونیاک حاصل از تجزیه اسیدهای آمینه طی یک مکانیسمی به نام چرخه اوره به اوره تبدیل میشود. اسیدهای آمینه‌ای که در این چرخه نقش دارند، شامل اسید آمینه آرژنین (ترکیب اصلی سازنده پروتئین‌ها) اورنیتین و سیترولین هستند. محصول نهایی این چرخه اوره است که طی کاتالیز آنزیم آرژیناز تولید میشود.
- مولکول‌ها و مواد مختلفی از جمله گلوکز (به شکل گلیکوژن)، ویتامین B12، آهن و مس در کبد ذخیره می‌شوند.
- کبد در فعالیت‌های سیستم ایمنی نیز نقش دارد، سیستم اندوتلیال کبد حاوی بسیاری از سلولهای فعال ایمونولوژیک است که به عنوان فیلتر برای آنتی ژن‌های منتقل شده به کبد از طریق سیستم پورتال، عمل می‌کنند.
تولید گلبول های قرمز در جنین توسط کبد
در جنین در سه ماهه اول، کبد محل اصلی تولید گلبول‌های قرمز به شمار می‌آید. کبد جنین برخی سلولهای بنیادی خون را آزاد می‌کند که این سلول‌ها به تیموس جنین مهاجرت می‌کنند، بنابراین در ابتدا لنفوسیت‌ها، سلولهای T نام دارند که از سلولهای بنیادی کبد جنین ایجاد می‌شوند. در هفته ۳۲ بارداری، مغز استخوان تقریباً به طور کامل این وظیفه را بر عهده می‌گیرد.
بیماری های کبد
.بسیاری از بیماری‌های کبد با زردی یا یرقان (jaundice) همراه است، زردی چشم و پوست ناشی از افزایش سطح بیلی روبین در سیستم بدن است. بیلی روبین از تجزیه هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز فاقد عملکرد، در کبد تجمع می‌یابد. در طول عملکرد طبیعی، کبد بیلی روبین را از خون خارج کرده و از طریق صفرا دفع می‌کند.
بیماری زردی
بیماری زردی که به نام یرقان (Icterus) نیز شناخته میشود، شرایطی است که در آن رنگ پوست، سفیدی چشم‌ها (غشای ملتحمه بالای اسکلره) و سایر غشاهای مخاطی در نتیجه افزایش سطح رنگدانه‌های صفراوی تغییر کرده و زرد می‌شوند. به این وضعیت «هایپر بیلی روبینمیا» (Hyperbilirubinemia) در خون می‌گویند. این شرایط متعاقباً باعث افزایش سطوح بیلی روبین در مایعات خارج سلولی میشود.
بیماری زردی به خودی خود یک بیماری نیست، بلکه نشانه یکی از بسیاری از فرآیندهای پاتولوژیک اساسی است که در برخی از نقاط در طول مسیر طبیعی فیزیولوژیکی متابولیسم بیلی روبین اتفاق می‌افتد. بیلی روبین یکی از اجزای صفرا است که در کبد ساخته میشود و در هضم و گوارش مواد غذایی اهمیت دارد. رنگ مایل به زرد صفرا به دلیل وجود بیلی روبین در آن ایجاد شده است. دلایل یرقان را می‌توان براساس محل شروع اختلال نسبت به کبد به سه دسته تقسیم کرد:
- پیش کبدی (Pre-Hepatic)
- کبدی (Heapatic)
- بعد از کبد (Post-Hepatic)
کبد چرب
همان طور که می‌دانید، کبد بزرگترین اندام داخلی بدن به شمار می‌آید. کبد به بدن در هضم و گوارش مواد غذایی، ذخیره انرژی و حذف سموم کمک می‌کند. بیماری کبد چرب شرایطی است که طی آن چربی در کبد ساخته میشود. دو نوع اصلی از بیماری کبد چرب تاکنون مشاهده شده است:
- بیماری کبد چرب غیر الکلی (Nonalcoholic Fatty Liver Disease) یا (NAFLD)
- بیماری کبد چرب الکی (Alcoholic Fatty Liver Disease) که به آن استئاتوهپاتیت الکی نیز گفته میشود.
بیماری کبد چرب غیرالکی همان طور که از نامش پیدا است، ارتباطی به مصرف زیاد الکل ندارد و معمولا به دو حالت دیده میشود:
- کبد چرب ساده، نوعی از بیماری است که در آن درون کبد چربی تولید میشود اما مقدار آن محدود است و هیچ گونه التهاب یا آسیبی در سلولهای کبد مشاهده نمی‌شود. این نوع از بیماری معمولا آن قدر پیشرفت نمی‌کند تا به سلولهای کبدی آسیب برساند و مشکلات جدی ایجاد کند.
- استئاتوهپاتیت غیر الکلی نوعی کبد چرب است که موجب ایجاد التهاب و آسیب به بافت کبدی میشود. التهاب و آسیب به سلولهای کبد می‌تواند منجر به فیبروز یا اسکار کبدی شود. این بیماری در صورتی که مورد درمان قرار نگیرد ممکن است باعث سیروز کبدی یا سرطان کبد شود.
کبد چرب الکی به دلیل اعتیاد به مصرف الکل در افراد به وجود می‌آید. کبد الکل‌های مصرفی را می‌شکند و از بدن حذف می‌شوند، اما فرایند شکستن الکل می‌تواند ترکیبات حد واسط خطرناکی را تولید کنند که موجب التهاب و ضعف در سیستم ایمنی بدن شوند. در صورت عدم رعایت و کنترل مصرف الکل فرد مبتلا دچار سیروز کبدی و در نهایت سرطان کبد خواهد شد.
بیماری هپاتیت
هپاتیت یا التهاب کبد عمدتاً توسط طیف وسیعی از ویروس‌ها ایجاد میشود، اما ممکن است توسط برخی از سموم، بیماری‌های خود ایمنی یا شرایط ارثی نیز ایجاد شود.
سیروز کبدی
«سیروز کبدی» (Cirrhosis) به تشکیل بافت اسکار فیبر در کبد اشاره دارد که جایگزین سلولهای کبد مرده شده و منجر به از دست رفتن تدریجی عملکرد کبد میشود. مرگ سلولهای کبدی می‌تواند در اثر عوامل مختلفی از جمله هپاتیت ویروسی، اعتیاد به مصرف الکل یا تماس با سایر مواد شیمیایی سمی در کبد ایجاد شود.
برخی از اختلالات ارثی مربوط به کبد شامل موارد زیر هستند:
- «سندرم گیلبرت» (Gilbert’s Syndrome)، اختلال ژنتیکی متابولیسم بیلی روبین است که این بیماری در حدود ۵ درصد از جمعیت مردم جهان یافت میشود. دلیل بروز این بیماری افزایش بیلی روبین غیر کانجوگه در خون است که نقص در آنزیم گلوکورونیل ترانسفراز موجب این بیماری میشود.
- بیماری ذخیره سازی گلیکوژن نوع II یا گلیکوژنوز نوع دو، نوعی اختلال مادرزادی است که در آن ایجاد گلیکوژن باعث ضعف عضلات پیشرونده (میوپاتی) در سراسر بدن میشود و روی بافت‌های مختلف بدن به ویژه در قلب، ماهیچه‌های اسکلتی، کبد و سیستم عصبی تأثیر می‌گذارد. در این بیماری نقص در آنزیم آلفا گلوکوزیداز وجود دارد.
- «هموکروماتوز» (Haemochromatosis)، یک بیماری ارثی است که باعث تجمع آهن در بدن شده و در نهایت منجر به آسیب کبد میشود. این بیماری به دلیل اختلال در جذب بالای آهن از لوله‌های گوارشی ایجاد میشود. آهن به طور عمده در کبد، لوزالمعده و قلب ذخیره میشود.
باز سازی کبد
کبد از معدود اندام‌های داخلی انسان است که قادر به بازسازی طبیعی بافت از دست رفته خود است. حدود ۲۵ درصد از کبد باقیمانده می‌تواند دوباره به صورت یک کبد کامل احیا شود. یونانیان باستان از این ویژگی کبد در بازسازی و ترمیم خود، آگاه بودن و کلمه یونانی برای کبد، «hēpar»، از کلمه «hēpaomai» گرفته شده است که به معنای اصلاح یا ترمیم است. به این ترتیب، این اصطلاح نشان می‌دهد که این ارگان در صورت بروز مشکل می‌تواند به صورت خودجوش بازسازی شود. (زبان یونانی نیز منشأ اصطلاحات پزشکی مربوط به کبد است که غالباً با هپاتو یا هپاتیک شروع می‌شوند).
توانایی احیا کنندگی کبد عمدتاً به دلیل توانایی سلولهای کبدی در عملکرد به عنوان سلولهای بنیادی غیرقطبی (به عنوان مثال یک سلول کبدی منفرد می‌تواند به دو سلول دختر تقسیم شود) است. همچنین شواهدی در مورد سلولهای بنیادی دوقطبی در کبد نیز وجود دارد، به نام سلولهای بیضی که می‌توانند در سلولهای کبدی یا کلانژیوسیت‌ها (سلول‌هایی که مجاری صفراوی را تولید می‌کنند) تمایز پیدا کنند.
بازسازی کبد نیز براساس تکنیک‌های مدرن پیوند انجام میشود. در پیوندهای کبدی که بین دو شخص انجام میشود، معمولا کبد از شخص غیرزنده دریافت میشود که در اثر آسیب‌های کشنده مغزی (مانند مرگ مغزی) جان خود را از دست داده است. با این حال، پیوند کبد از اهدا کننده زنده روشی است که در آن بخشی از کبد یک فرد زنده برداشته شده و برای جایگزینی کل کبد فرد گیرنده استفاده میشود. این عمل برای اولین بار در سال ۱۹۸۹ برای پیوند کبد در کودکان انجام شد. فقط ۲۰ درصد از کبد بزرگسالان برای استفاده به عنوان یک آلوگرافت (پیوند عضو بین دو جاندار که از نظر ژنتیکی یکسان نیستند) کبد برای یک نوزاد یا کودک خردسال مورد نیاز است.
اخیراً، پیوند کبد از بزرگسال به بزرگسال با استفاده از لوب راست کبدی اهداکننده انجام شده است، که شامل ۶۰ درصد کبد است. اگر عمل به خوبی پیش برود، هم اهدا کننده و هم گیرنده می‌تواند دارای عملکرد کبدی طبیعی باشند و به زندگی خود ادامه دهند. در خصوص موفقیت آمیز بودن این گونه پیوندها اختلاف نظر‌های زیادی وجود دارد.
کبد در رژیم غذایی
از زمان‌های گذشته انسان‌ها از کبد پستانداران و طیور به عنوان منبع غنی مواد مغذی در رژیم غذایی خود استفاده می‌کردند. این ماده غذایی نسبت به سایر گوشت‌ها در رژیم غذایی دارای کالری کمتری است و منبع غنی از پروتئین‌هایی با کیفیت بالا (پروتئین‌هایی تشکیل شده با اسیدهای آمینه ضروی) است. مواد مغذی موجود در کبد شامل موارد زیر است:
-
- ویتامین B12: جگر یا کبد ۳٫۴۶۰ درصد از نیاز روزانه به ویتامین B12 را در بدن تامین می‌کند. این ویتامین در تشکیل گلبول‌های قرمز و سنتز DNA نقش دارد. علاوه بر این، میزان کافی از این ویتامین موجب بهبود عملکرد مغز میشود.
- ویتامین A: در حدود ۸۶۰ تا ۱٫۱۰۰ درصد از نیاز روزانه بدن به ویتامین A با خوردن ۱۰۰ گرم جگر تامین میشود. ویتامین A برای داشتن قدرت بینایی طبیعی، عملکرد سیستم ایمنی و تولید مثل مورد نیاز است. در عملکرد صحیح قلب و کلیه‌ها نیز ویتامین A نقش مهمی دارد.
- ریبوفلاوین (B2): خوردن ۱۰۰ گرم جگر در حدود ۲۱۰ تا ۲۶۰ درصد از نیاز روزانه بدن به ویتامین B2 را تامین می‌کند. ریبوفلاوین در واقع برای توسعه و عملکرد سلولی بسیار اهمیت دارد و در تبدیل مواد غذایی به انرژی قابل استفاده برای سلولهای بدن نقش دارد.
- فولات (B9): جگر قادر است ۶۵ درصد از نیاز بدن به فولات را تامین کند. این ویتامین به عنوان یک ماده مغذی ضروری نقش مهمی را در رشد سلول و سنتز DNA بر عهده دارد.
- آهن: ۸۰ درصد از آهن مورد نیاز بدن با مصرف ۱۰۰ گرم جگر تامین میشود. آهن نیز یکی دیگر از مواد مغذی ضروری بدن است که در حمل اکسیژن در سراسر بدن نقش دارد. آهنی که در جگر وجود دارد آهن موجود در هِم است که به راحتی جذب بدن میشود.
- مس: ۱٬۶۲۰ درصد از مسی که باید به طور روزانه وارد بدن شود با مصرف ۱۰۰ گرم جگر به دست می‌آید. مس به عنوان یک کلید برای فعال کردن تعداد زیادی از آنزیم‌های مهم بدن عمل می‌کند. در واقع نقش عنصر مس تنظیم تولید انرژی، متابولیسم آهن و عملکرد مغز در بدن است.
- کولین (Choline): جگر قادر به تامین تمام نیاز بدن به کولین است. این ماده مغذی در رشد و توسعه مغز و عملکرد کبد ضروری است.
مصرف جگر برای زنان باردار و افراد مبتلا به نقرس مناسب نیست و ممکن است مشکلاتی را در این افراد به وجود آورد.
برخلاف باور عامه کبد محلی برای ذخیره سموم بدن نیست بلکه در این عضو سموم ورودی به بدن پردازش شده و مواد زائد آن‌ها دفع میشود.
بیشتر بدانیم:
- ویتامین B12: جگر یا کبد ۳٫۴۶۰ درصد از نیاز روزانه به ویتامین B12 را در بدن تامین می‌کند. این ویتامین در تشکیل گلبول‌های قرمز و سنتز DNA نقش دارد. علاوه بر این، میزان کافی از این ویتامین موجب بهبود عملکرد مغز میشود.
علائم سرطان کبد و راه های درمان
