اهميت ورزش در اسلام
امروزه ورزش يکی از اموری است که به عناوين مختلف در جهان مطرح شده و گروه زيادی به اشکال گوناگون با آن سرو کار دارند. برخی از مردم، ورزشکار حرفه ای اند و گروهی ورزشکار آماتور. گروهی طرفدار و علاقه مند به ورزش و ديدن برنامه ها، مسابقات و نمايش های ورزشی بوده، وعده ای نيز از راه ورزش امور زندگی خويش را می گذرانند.در ادامه به اهميت ورزش در اسلام می پردازیم.
وزارتخانه ها و ادارات ورزشي فراوانی تاسيس شده و مخارج زيادی صرف ورزش، ساختن استاديوم ها، مجتمع ها و باشگاه های ورزشی و نيز تهيه وسائل و لباس هاي ورزشی و يا تماشای مسابقات ورزشی مي شود. بخش های قابل توجهی از برنامه های تلويزيون، راديو، مجلات و ساير رسانه های گروهی، به ورزشی و اخبار ورزشی اختصاص دارد و خلاصه ورزش يکی از اموری است که در جهان به صورت جدّی مطرح بوده و از جهات مختلف دارای اهميت می باشد، از جمله:
امروزه يکی از مشکلات جامعه بشری، مساله بی کاری و عوارض ناشی از آن است.
بي کاري، به ويژه براي نوجوانان و جوانان و به خصوص در ايام تعطيلات تابستاني مدارس و مراکز آموزشي، بسيار خطرناک و مضرّ است و بايد با آن مبارزه شده، يا به نحوي اوقات بي کاري را پر نمود که مفيد بوده و يا لااقل مضر نباشد. بسياري از انحرافات، از قبيل: اعتياد به مواد مخدر، دزدي و ايجاد مزاحمت، دعواها و درگيري هاي خياباني، انحرافات جنسي و … زاييده بی کاری و ولگردی است.
مرحوم شهيد مطهری در کتاب تعليم و تربيت در اسلام، مطلبی تحت عنوان “زن و غيبت” دارد و می فرمايد:
“زن ها در قديم مشهور بودند که زياد غيببت مي کنند. شايد اين به عنوان يک خصلت زنانه معروف شده بود که زن طبيعتش اين است و جنساً غيبت کن است؛ در صورتي که چنين چيزي نيست، زن و مرد فرق نمي کنند. علتش اين بود که زن – مخصوصاً زن هاي متعيّنات، زن هايي که کلفت داشته اند و در خانه، همه کارهايشان را کلفت و نوکر انجام مي دادند- هيچ شغلي و هيچ کاري، نه داخلی و نه خارجی نداشت، صبح تا شب بايد بنشيند و هيچ کاری نکند. کتاب هم که مطالعه نمي کرده و اهل علم هم که نبوده، بايد يک زن هم شان خود پيدا کند، با آن زن چه کند؟ راهي غير از غيبت کردن به رويشان باز نبوده، و اين برايشان يک امر ضروری بوده؛ يعنی اگر غيبت نمی کردند، واقعاً بدبخت و بي چاره بودند.”
شايد به واسطه جلوگيری از همين عوارض سوء بي کاري باشد که مي بينيم در اسلام از “کار و انسان شاغل” بسيار تجليل شده است. احاديث فراواني در اين زمينه وارد شده که توجه شما را به برخي از آن احاديث جلب مي نمايم:
امام علی عليه السلام فرمود:
“اِنَّ اللّهَ يُحِبُّ المُحتَرِفَ الاَمينَ؛
خداوند، انسان اميني را که داراي حرفه است[و به آن اشتغال دارد] دوست مي دارد.”
رسول خدا صلی عليه واله فرمود:
اَلکادُّ لِعِيالِهِ کَالمُجاهِدِ في سَبيلِ اللهِ؛
کسي که خود را براي اداره زندگي اش به مشقت مي اندازد، مانند کسي است که در راه خدا جهاد مي کند.”
رسول اکرم صلی عليه واله فرمود:
“مَلعُونُ مَن القي کَلَّهُ عَلَي النّاسِ؛
هر کس که سنگيني [اقتصادي] خود را بر دوش مردم بيندازد، ملعون است.”
بدون شک، مردم و کشور بايد در پي ايجاد کار و اشتغال سالم براي همه باشند، ولی آيا هميشه امکان اشتغال برای همه و به ويژه جوانان و نوجوانان فراهم است؟ اگر اين امکان فراهم نشد، تکليف چيست؟
آيا ايجاد سرگرمی های سالم و مفيد نمي تواند از بسياری انحرافات جلوگيری کند؟
۱– ورزش يکی از مفيدترين و سالم ترين سرگرمي هايي است که مي تواند اوقات فراغت جوانان و نوجوانان را پر کند.
۲– ورزش، کسالت و تنبلي را از انسان زدوده و به وي نشاط و شادابي بخشيده، او را براي انجام کارهاي و وظايف فردي و اجتماعي آماده نموده و اخلاقش را بهبود مي بخشد.
۳– ورزش، روحيه شجاعت، از خود گذشتگي، مبارزه با ظلم و ظالم و دفاع از مظلوم را در انسان تقويت نموده، اراده وي را قوي مي سازد.
۴– ورزش، توان رزمی انسان را افزايش مي دهد. بالا بودن توان جسماني نيروهاي نظامي و رزمي، تنها در زمان هاي گذشته که جنگ ها با سلاح هاي سرد صورت مي گرفت، مورد توجه نبوده، بلکه امروزه نيز حائز اهميت فراوان است و تمرينات بدني قسمت عمده اي از آموزش هاي نظاميان و به ويژه کماندوها و نيروهاي ويژه را تشکيل مي دهد. همچنين افرادي که از نقطه نظر بدني و جسماني، ضعيف و يا ناقص باشند، در ارتش پذيرفته نشده و گاه از خدمت سربازي نيز معاف مي گردند.
۵– اهميت سلامتی و توانمندي جسماني بر کسی پوشيده نيست.
پيامبر گرامی اسلام صلی عليه واله در باره حق بدن بر انسان می فرمايد:
“اِنَّ لِرَبِّکَ عَلَيکَ حَقّاً، وَ اِنَّ لِجَسَدِکَ عَلَيکَ حَقّاً وَ لاَ هلِکَ عَلَيکَ حَقّاً؛
پروردگارت بر تو حقي دارد، و بدنت بر تو حقي دارد، و خانواده ات[نيز] بر تو حقي دارد.”
آن چه در اين حديث ارزنده قابل توجه است، اين است که پيامبر بزرگوار اسلام، تا بدان پايه براي جسم و بدن ارزش و اهميت قابل است که حق بدن را در رديف حق پروردگار [آن هم بلافاصله بعد از آن] و در کنار حق خانواده [و حتي قبل از آن] ذکر مي فرمايد. زماني انسان مي تواند حق پروردگار و خانواده خويش را به بهترين نحوي ادا کند، که از بدني سالم و نيرومند برخوردار باشد.
ورزش، کمک شاياني به ايجاد و تقويت سلامتي جسماني و رواني مي کند، و افرادي که با روش صحيح ورزش مي کنند و يا داراي کارهاي با تحرک مي باشند، سالم تر بوده و عمرشان از افرادي که کارهاي بدون تحرک دارند بيشتر است.
شهيد دکتر سيدرضا پاک نژاد در کتاب اولين دانشگاه و آخرين پيامبر می نويسد:
“عضلات در حال ورزش۱۰ تا ۱۸ برابر در حال استراحت احتياج به خون دارند،۲۰دفعه بيشتر قند و اکسيژن مصرف مي نمايند،۵۰ بار زيادتر گازکربنيک دفع مي نمايند، و با توجه به همين ارقام، اهميت کار قلب هنگام ورزش روشن مي گردد….
در واکنش قلب در برابر کار عضلاني، مشاهده مي شود ضربان هاي دبي، حجم خون، فشار خون و حتي ترکيبات فيزيکو شيميايي خون را دگرگون مي سازد. ضربان قلب هنگام کار بدني، يعني زماني که عضلات را به فعاليت مي داريم، ۲- ۳ و حتي ۴ برابر، و امکان دارد به ۲۰۰ ضربه در دقيقه برسد. حجم خون ۲- ۳ برابر و دبي قلب ۶- ۷ و حتي ۸ برابر و گاه زيادتر شود و دبي قلب از ۴ ليتر در دقيقه ممکن است به ۳۰ تا ۳۵ ليتر در دقيقه برسد، در صورتي که دبي قلب شخص سالم و ورزيده در حال معمولي ۲۵ ليتر است… .
حجم قلب ورزش کاران و کارگراني که کار بدني سنگيني دارند، بدون شک افزايش مي يابد، اما اين افزايش به عقيده بسياري، فيزيولوژيک و کاملاً طبيعي است. در اثر فعاليت بدن، حجم قلب افزايش مي يابد، زيرا جدار بطن ها به ويژه بطن چپ ضخيم مي شوند؛ يعني همان طور که عضلات بازو در اثر ورزش يا ابتلا به برخي بيماري ها قوي مي شود، عضلات قلب هم در اثر کار، قوي مي گردد و در نتيجه قدرت انقباض قلب زياد مي شود… .”
وي در بخش ديگری از کتابش، در باره فوايد ورزش چنين می نگارد:
۱– قدرت انقباض و نظم ضربان قلب پس از مدتي ورزش کردن بهتر مي شود… .
۲– گنجايش ريه ها بيشتر مي گردد و در نتيجه، اکسيژن بهتري و بيش تري به بدن مي رسد… ورزش صحيح و معتدل و متناسب با مزاج، سبب نظم و ثبات حرکات تنفس مي گردد و تنفس عميق تر، ولي شمارش آن کم تر مي شود.
۳– هر چه شخص ورزيده تر باشد، مقدار سوخت بدنش نقصان مي يابد؛ يعني درحقيقت در اثر مدتي ورزش کردن، بدن بهتر از مواد غذايي خود استفاده مي کند.
۴– رشد و نمو بهتر انجام مي گيرد، زيرا اکسيژن بهتر و بيشتر به تمام نسوج مي رسد و در نتيجه، فعاليت غدد داخلي افزوده شده و بنابر عقيده اي در عضلاني که فعاليت مي کنند، موادي ايجاد مي شوند که به رشد و نمو کمک مي نمايد.
۵– قوّه جذب و دفع بهتر مي شود.
۶– بدن عادت مي کند در برابر مختصر فعاليت، ناگهان نفس تنگي پيش نيايد و ضربان قلب زياد نشود و ديرتر خسته گردد و عرق نمايد.
۷– هماهنگي بين اعصاب و مراکز عصبي و تقويت اعصاب، ايجاد شده و کارهاي فکري، آسان تر مي شود.”
در کتاب زن و ورزش نيز در باره فوايد ورزش چنين آمده است:
“بدن انسان بر خلاف ماشين يا هر وسيله ديگر که بر اثرکار و فعاليت مستهلک مي گردد، با کار جان گرفته و توانايي بيش تري کسب مي نمايد. در زمان هاي گذشته، حرکت و تمرين هاي بدني، بخشي از کار روزانه فرد به شمار مي رفت، اما امروزه بر اثر پيش رفت تکنولوژي و ماشين، بايد بيش تر از گذشته در جستجوي حرکت بود، و هر فرد بايستي آن را در برنامه روزانه خود بگنجاند… .
تنفس و يا نفس کشيدن وسيله اي است که با آن، اکسيژن به همه بدن مي رسد و مواد زايد و اکسيده به بيرون ريخته مي شود. در خلال تمرين، ميزان نفس کشيدن افزايش مي يابد. شخصي که بدنش تربيت شده با تمرين هاي ورزشي است، آهسته تر وعميق تر از افراد ديگر نفس مي کشد، فشارهاي وارد بر سيستم تنفسي خويش را با تلاش کم تر و کارايي بيش تر پاسخ گوست.
تمرين ها به دستگاه هاضمه به دو طريق کمک می کنند:
۱– به علت پی آمد نياز بدن به غذا، اشتها را افزايش می دهند.
۲– حرکت اندام هاي هاضمه تسريع مي شود و حرکات دودي شکل معده – که موجب هضم غذا مي گردد – سريع تر و راحت تر صورت می گيرد.
۳-بسياری از مواد زايد، از طريق غدد عرق در پوست بدن بيرون ريخته مي شود. اين فرايند با تمرين هاي شديد ورزشي تسريع مي شود؛ علاوه بر اين، عرق کردن باعث تميز شدن پوست مي گردد.
۴-ارزش ديگر تمرين هاي ورزشي، در افزايش توليد سلول هاي قرمز خون در بافت هاي لنفاوي استخوان است. شمارش هموگلوبين خون بر اثر فعاليت بالا مي رود. تمرين ها از بالا رفت فشار خون جلوگيري مي کند.”
۵-به طور کلي نقش ورزش در سلامتي انسان آن قدر زياد است که امروزه بسياري از بيماري ها را با ورزش مداوا مي کنند، که به اين شيوه مداوا “ورزش درماني” گفته مي شود.
۶– ورزش به انسان تحرک می بخشد و حرکت و تحرک به ويژه در کودکان لازمه رشد است. اگر عضو نيرومندي از اعضاي بدن يک ورزش کار را چندين ماه در گچ قرار دهند و تحرک را از آن سلب نمايند، ضعيف و لاغر خواهد شد. اگر جنبش بدن کم شود، دفاع بدن کم و ضعيف مي گردد، و همچنان که داشتن تحرک و ورزش موجب سلامتي بدن و طول عمر مي گردد، نداشتن تحرک نيز موجب مرگ زودرس مي شود.
۸– انسان مايل است با ديگران باشد و با آنان بياميزد. اين غريزه و يا تمايل شديد را مي توان از طريق ورزش بر آورده ساخت. در ورزش، در زمينه نيل به ارزش هاي اجتماعي ديگري نيز، چون کار گروهي، وفاداري، روحيه ورزش کاري مي توان توفيق يافت. محيط صميمانه و مطلوب ورزشي، اغلب فرصتي مناسب براي ايجاد روابط انساني و شکل گيري دوستي هاست.
ويژگيهای وزرشکار مسلمان
ايمان
اولين خصوصيت يک ورزشکار مسلمان، ايمان و تقواي اوست. نيرومند بودن به تنهايي از نظر اسلام ارزشي ندارد.
آن چه معيار ارزش است، تقوا است. خداوند متعال در قرآن کريم مي فرمايد:
“انّ اکرمکم عندالله اتقيلکم؛
گرامي ترين شما نزد خدا، پرهيزکارترين شماست.”
البته انسان پرهيزکار و با ايمان، هر چه قوی تر و نيرومندتر باشد، بهتر است، اما قوی بودن به تنهايی کافی نبوده و ملاک ارزش نخواهد بود؛ از اين رو در حديث نبوی می خوانيم:
“المومن القوي خير و احب من المومن ضّعيف؛
شخص با ايمان قوي و نيرومند، از شخص با ايمان ضعيف بهتر و دوست داشتني تر است.”
در اين حديث، ابتدا کلمه “المومن” آورده شده و سپس کلمه “القوي” يا “الضّعيف”، و انسان با ايمان با يک انسان با ايمان ديگر مقايسه شده است، نه با يک انسان فاقد ايمان، زيرا انسان فاقد ايمان، ارزشي ندارد.
نکته جالب توجه، اين که انسان با ايمان اگر نيرومند و سالم باشد، مي توند منشا آثار خير بيش تري باشد و حتي بهتر و بيش تر عبادت کند و يا جهاد نمايد. در اين جا توجه شما را به قسمتي از رهنمودهاي امام خميني (ره) در اين خصوص جلب مي نمايم:
ايشان فرمودند:ورزش کاران دو وظيفه دارند:
يکي ورزش جسماني براي قوه پيدا کردن و قدرت پيدا کردن … يکي هم پرورش روحاني، که اگر پرورش روحاني در انسان پيدا بشود، آن وقت قدرت جسماني اش مضاعف مي شود. شما کوشش کنيد که آن قدرت را هم که قدرت الهي است، قدرت هم به برکت اسلام و به برکت مولا اميرالمومنين عليه السلام در شما پيدا شود. که يک مرد روحاني قوي و جسماني قوي بشويد، که هم جانب روحتان قوي باشد و هم جانب جسمتان قوي باشد.”
امين بودن
ورزش کار مسلمان بايد امين باشد. در مواردي از آيات قرآني، “قوي بودن” با “امين بودن” قرين شده و گويا مکمّل يکديگر دانسته شده اند.يکی از آن موارد، داستان حضرت موسی عليه السلام و دختران حضرت شعيب عليه السلام است.
وقتی “صفورا”، دختر حضرت شعيب عليه السلام مي خواهد حضرت موسی عليه السلام را براي استخدام شدن به پدر خود پيش نهاد کند، به دو ويژگي مثبت وی اشاره نموده و می گويد:
“يا ابت استاجره انّ خير من استاجرت القوي الامين؛
پدرجان! موسي را استخدام نما، زيرا بهترين کسي که مي تواني استخدام کني، کسي است که قوي و امين باشد.”
به طور کلی اگر کسی قوی باشد، ولی امين نباشد، از کسی که ضعيف است، ولی او هم امين است، خطرناک تر خواهد بود.
مورد ديگر، داستان حضرت سليمان و بلقيس است. آن جا که حضرت سليمان مي خواهد به سرعت تخت بلقيس را از سرزمين سبا به کاخ خود بياورد، مي گويد: کدام يک از شما درباريان، تخت بلقيس را قبل از آن که تسليم امر من شوند، نزد من خواهد آورد؟ عفريتي از جن مي گويد:
“انا اتيک به قبل ان تقوم من مقامک؛
من پيش از اين که از جايت بلند شوي، آن را نزد خواهم آورد.”
و آن گاه اضافه می کند:
“و اني عليه لقوي امين؛
و من بر اين کار، قوي و امين هستم.”
و بدين ترتيب، خود را قوی و امين معرفی نموده و قوّت را در کنار امانت به کار می برد.
دانش و بينش
ورزشکار مسلمان بايد داراي دانش و بينش وسيع باشد. ورزش کار مسلمان، همچنان که از نظر جسمي، قوي و نيرومند است، از جهت علمي نيز بايد توانا و نيرومند باشد. متاسفانه اکثر ورزش کاران مسلمان، از اين نکته غافل بوده و هنگامي که وارد گود ورزش مي شوند، درس، بحث، مطالعه و تحقيق را کنار مي گذارند. نيرومندي بدني و علمي براي يک انسان، بسان دو بال براي يک پرنده اند. پرنده هنگامي مي تواند اوج گيرد که دو بال نيرومند داشته باشد، و داشتن يک بال- هر چند قوي و نيرومند- براي او کافي نيست. در قرآن حکيم، در اين خصوص چنين مي خوانيم:
“وزاده بسطة في العلم و الجسم؛
و او را [طالوت را] در دانش و قوت جسم فزوني بخشيده است.”
در باره حضرت داوود عليه السلام نيز که جوانی نيرومند و با ايمان بوده و به همين مناسبت توانسته بود بزرگ ترين رهبر کافران را به قتل رساند، می فرمايد:
“و قتل داوود جالوت و اتاه الله الملک و الحکمة و علّمه ممّا يشاء؛
و “داوود”، “جالوت” را کشت، و خداوند حکومت و دانش را به او بخشيد، و از آن چه مي خواست به او تعليم داد.”
همچنين در باره او می فرمايد:
“وشددنا ملکه و اتيناه الحکمة؛
ما پايه حکومت او را محکم ساختيم و به او دانش داديم.”
چنان که ملاحظه مي شود، داوود عليه السلام از ايمان و قدرت بدني کافي برخوردار بوده است؛ بنابراين، لازم است که از نظر علم و دانش هم به اندازه کافي نيرومند شود، تا آمادگي رهبري را پيدا کند. خداوند اين علم و دانش را نيز خود به او تعليم داده و ارزاني مي دارد.
گويا از نظر قرآن، نوعي ارتباط بين کمال جسماني و آمادگي، جهت کسب دانش، بينش، حکومت و قضاوت وجود دارد؛ از اين رو درباره برخي از پيامبران بزرگ چنين مي فرمايد:
“و لمّا بلغ اشدّه اتيناه حکما و علما؛
و هنگامي که [يوسف] به مرحله بلوغ و قوّت رسيد، ما “حکم” و “علم” به او داديم.”
“و لما بلغ اشدّه و استوي اتيناه حکما و علماً؛
هنگامي که [موسي] نيرومند و کامل شد، حکمت و دانش به او داديم.”
همچنين در قرآن می خوانيم: وقتي حضرت سليمان به درباريان خود می گويد: چه کسي تخت بلقيس را قبل از آن که تسليم امر من شود، نزد من خواهد آورد؟ عفريتی از جن مي گويد:
“من پيش از اين که از جانب بلند شوی، آن را نزد تو خواهم آورد”، ولي کسی که دارای قدرت فوق العاده ای است می گويد:
“انا اتيک به قبل آن يرتدّ اليک طرفک؛
من پيش از آن که چشم بر هم زني، آن را بدين جا خواهم آورد.”
و چنين نيز می کند. خداوند در قرآن اين شخص توانا را داراي دانش معرفی نموده و می فرمايد:
“قال الّذي عنده علم من الکتاب؛
و آن کسي که به علم و دانش کتاب [الهي] دانا بود گفت.”
در روايات اسلامي نيز به دانش پژوهي ورزش کار اهميت داده شده است؛ به عنوان نمونه، مي بينيم در حديث نبوي نه تنها آموزش کتابت و سواد يکي از وظايف پدر نسبت به فرزند پسر، دانسته شده، بلکه بر آموزش دو ورزش شنا و تيراندازي، که
اين دو نيز از وظايف پدر می باشند مقدّم شده است:
“حقّ الولد علي والده آن يعلمه الکتابة و السّباحة و الرّماية و ان لا يرزقه الا طيّبا؛
حق فرزند [پسر] برعهده پدرش اين است که به او نوشتن و شنا کردن و تيراندازي نمودن را آموزش داده و جز از راه حلال، روزي او را تامين نکند.”
در کتاب گفتار وعّاظ، به نقل از کتاب معالم الزّلفي سيّدهاشم بحرينی (ره) آمده:
“امام حسن و امام حسين عليه السلام در سنين کودکي نزد حضرت علي عليه السلام آمده، از وي خواستند بين آن ها در کشتي گرفتن قضاوت کند. آن حضرت فرمود: به جاي اين کار برويد خط بنويسيد.”
شايد آن حضرت خواسته با اين برخورد، به فرزندان خود بفهماند که آن چه از زور بازو مهم تر است، علم و هنر باشد، نه اين که بخواهد کشتي را نفي کند، زيرا مي دانيم آن ها در حضور رسول خدا صلي الله عليه و اله با يکديگر کشتي مي گرفتند و آن حضرت نيز به تشويقشان مي پرداخت.
سبقت در کار خير
به طور معمول پيشی گرفتن و برنده شدن در مسابقات و رقابت هاي ورزشي، براي ورزش کاران از اهميت خاصي برخوردار است، که البته اشکالي هم ندارد، ولي ورزشکار مسلمان بايد به مسابقه در امور خيريّه و برنده شدن در آن، بيش از برنده شده در مسابقات ورزشي اهميت بدهد.
خداوند متعال در قرآن، درباره ايمان آورندگان می فرمايد:
“اولئک يسارعون في الخيرات و هم لها سابقون؛
آن ها در سعادت و خيرات تعجيل مي کنند، و اينان هستند که به کارهاي نيکو سبقت مي جويند.”
همچنين در توصيف پياميرانی همچون ابراهيم، لوط، اسحق، يعقوب، نوح، داود، سليمان، ايّوب، اسماعيل، ادريس، ذوالکفل، يونس و زکريّا می فرمايد:
“انّهم کانوا يسارعون في الخيرات؛
آن ها در کارهاي خير تعجيل مي کردند.”
حمايت از مظلوم
ورزش کار نبايد به منظور زور گويي به ديگران و دست يافتن به آن چه حق او نيست ورزش کند، بلکه بايد از زورگويي پرهيز نموده و داراي روحيه دفاع از مظلوم در برابر ظالم باشد.
حضرت علی عليه السلام در وصيّت خويش به دو فرزند بزرگوارش، امام حسن عليه السلام و امام حسين عليه السلام می فرمايد:
“کونا للظّالم خصماً و للمظلوم عونا؛
هماره دشمن ظالم و ياور مظلوم باشيد.”
همان گونه که شاعر می گويد:
شکرانه بازوي توانا بگرفتن دست ناتوان است
ورزش کار بايد شکرانه بازوي تواناي خويش را، دفاع از مظلوم قرار داده و خود را از صف ظالمان و ستم پيشگان کنار بکشد. حضرت موسي عليه السلام که جواني نيرومند بود، مي تواند در اين زمينه، الگوي مناسبي براي ورزش کاران آزاده و مسلمان باشد. او وقتي مي بيند يکي از غبطيان، که از ماموران دربار فرعون بود، شخص با ايماني از بني اسرائيل را به باد کتک گرفته و او نيز قادر به دفاع از خويشتن نبوده، از وي ياري مي طلبد، به ياري مظلوم مي شتابد و با مشتي که برسينه ظالم مي کوبد، وي را از پاي در مي آورد،
ولی اکنون با کشتن او خود را به فتنه فرعونيان گرفتار کرده بود، به درگاه خدا استغفار نمود:
“قال ربّ انّي ظلمت نفسي فاغفرلي فغفر له انّه هو الغفور الرّحيم؛
[موسي] گفت: خدايا من برخويش ستم روا داشتم، از من درگذر؛ خدا هم از او در گذشت، که او بسيار آمرزنده و مهربان است.”
وقتی خدا از او در گذشت و نجاتش داد، موسی عرض کرد: پررودگارا! به شکرانه اين نعمت که به من عطا فرمودی،”من هم هرگز ياور گناه کاران نخواهيم بود”:
“قال ربّ بما انعمت علي فلن اکون ظهير للمجرمين؛
[موسي باز] گفت: پروردگارا! به شکرانه اين نعمت (نيرو) که به من عطا فرمودي، من هرگز ياور بدکاران نخواهم بود.”
وی هنگامي که از چنگ فرعونيان گريخت و در نزديکي شهر مدين برسر چاهي رسيد و ديد که چوپانان گردن کلفت بر سرچاه ريخته و به دو دختر جوان و محجوب نوبت نمي دهند تا گوسفندان خود را سيراب سازند، باز هم ستم را تحمّل ننموده و به ياري دختران ستمديده مي شتابد؛ چوپانان را کنار زده و با وجود خستگي فراوان ناشي از هشت شبانه روز راه پيمايي و گرسنگي مفرط، به تنهايي و بدون هيچ چشم داشتي، براي همه گوسفندان آن ها از چاه آب مي کشد.
امام سجاد عليه السلام نيز در دعای بيستم صحيفه سجاديه، چنين معروض می دارد:
“خداوندا! به روان محمد و آل محمد رحمت فرست، و دست مرا در مبارزه با ظلم و اجحاف، توانا گردان، و به زبان من در برابر دشمن قدرت گفتار بخش، و بر قوم بدخواه پيروزم گردان! مقدّر فرماي که حليه مردم حليه گر را در هم بشکنم و دست ظالم را ازتعدّي و تجاوز کوتاه کنم و … تهديد دشمنان را به هيچ انگارم و …
پروردگارا! مقرر بفرماي که دست هاي من در خير و صلاح مردم به کار افتد، و همچنان دست کارگر مرا از منت گذاري و دل آزاري ايمن دار، و زبان مرا از خودستايي و تفاخر خاموش فرماي!”
گذشت و بخشش
ورزش کار مسلمان بايد داراي روحيه گذشت و بخشش باشد. وقتي در اوج قدرت و توانايي بوده و برخصم برتري و پيروزي يافته، بر او سخت نگيرد و در صدد انتقام جويي و صدمه زدن به حريف برنيايد.
او بايد عفو و گذشت را شکرانه پيروزی خويش قرار دهد. حضرت علی عليه السلام در اين مورد می فرمايد:
“اذا قدرت علي عدوّک فاجعل العفوعنه شکراً للقدرة عليه؛
هر گاه بر دشمنت دست يافتي، پس بخشش و گذشت از او را شکر و سپاس (نعمت) توانايي براو قرار ده.”
“و ابظم الغيظ و تجاوز عند المقدرة، و احلم عند الغضب، و اصفح مع الدّولة تکن لک العاقبة؛
و خشم را فرو بنشان، و هنگام توانايي [از کيفر] بگذر، و هنگام تندخويي بردبار باش، و با وجود تسلط داشتن [از انتقام] دوري کن، تا برايت پاداش نيکو باشد.”
پرهيز از غرور
ورزش کار هر چند نيرومند باشد، نبايد به قدرت، توان و مقاماتي که دارد مغرور شود. او بايد بداند همه نيروها و توان ها، از آن خداوند قادر متعال است.
از اين جهت است که نماز، به هنگام به پاخاستن می گوييم:
“بحول الله و قوّته اقوم واقعد؛
با توان و نيروي الله به پامي خيزم و مي نشينم.”
سرور شهيدان شاهد، حضرت امام حسين بن علي عليه السلام نيز وقتي که به لشکر انبوهي از دشمن حمله مي برد و در ميان باراني از تير، يک تنه آنان را وادار به گريز نموده و تعداد قابل توجهي از آنان را از دم تيغ خويش مي گذراند، با صداي بلند و رسا مي فرمود:
“لاحول و لا قوّة الا بالله العلي العظيم؛
هيچ توان و نيرويي، جز از ناحيه الله که بلند مرتبه و والا مقام است، وجود ندارد.”
خداوند متعال نيز، همين مطلب را در قرآن مجيد تذکر داده و می فرمايد:
“انّ القوة لله جميعاً؛
همه نيروها [بدون استثنا] از آن خداوند است.”
پس دليلی وجود ندارد که افراد نيرومند و ورزشکار به قوّت و توان خود مغرور شده، خدا را از ياد برده، و از آن در راه هاي غير صحيح و غير انساني استفاده نمايند. حضرت سليمان که داراي قدرت و حکومتي فوق العاده بود و وقتي اراده نموده بود که تخت بلقيس را از کاخش در سرزمين سبابه کاخ خود آورد، يکي از درباريانش در کم تر از يک چشم به هم زدن، اين کار را برايش انجام داده بود، به اين قدرت و عظمت فوق العاده اي که در اختيار داشت، مغرور نشده و مي گويد:
“هذا من فضل ربّي ليبلوني ءاشکرام اکفر؛
اين از فضل پروردگار من است، تا مرا آزمايش کند که آيا شکر او را به جا مي آورم يا کفران [نعمت] مي کنم.”
بنابراين بايد قدرت را از جانب خدا و وسيله اي براي آزمايش دانسته و به آن مغرور نشد. عاقبت غرور، شکست و سقوط است، شخص مغرور، حريف را دست کم گرفته، احتياط را از دست داده و در نتيجه شکست مي خورد. حضرت علي عليه السلام همين امر را آفت شجاعت دانسته و مي فرمايد:
“آفة الشّجاعة اضاعة الحزم؛
آفت شجاعت، از بين بردن تدبير و هوشياري است.”
“آفة الشّجاعة استضعاف الخصم؛
آفت شجاعت، دشمن را ضعيف شمردن است.”
آشنایی با سیستم های انرژی در ورزش
تاریخچه ورزش باستانی ایران (ورزش زورخانه ای)
اهميت سلامتی و تربيت بدن از نظر فقه و سنّت :
در آيين مقدس اسلام، بر خلاف بسياري از آيين هاي ديگر، بدن آدمي مورد تحقير نيست. اسلام بدن انسان را چيزي بي ارزش نمي شمارد، زيرا بدن انسان ابزار تکامل روح است. تحقير بدن، در حکم تحقير شخصيت آدمي است و کسي که مرتکب اين عمل شود، مستوجب کيفر و قصاص است.
اسلام برای صحت و سلامتی، ارزش و اهميت ويژه اي قايل بوده و از اين رو فقه و سنّت اسلامي از مطالب و دستور العمل هايي در اين زمينه مملوّ است. از طرفي، رابطه تنگاتنگي بين ورزش و سلامتي وجود دارد، به گونه اي که به طور معمول کلمه “ورزش” به کلمه “تربيت بدني” عطف شده و گفته مي شود: “ورزش و تربيت بدني.”
يکي از مهم ترين عوامل اهميت ورزش در اين است که موجب “ايجاد، تقويت و يا حفظ سلامتي” مي شود؛ بنابر اين، چنان چه ورزش به گونه اي باشد که براي سلامتي انسان زيان آور باشد و يا ورزشکار آن قدر در راه ورزش به خود فشار آورد که سلامتي اش در مخاطره قرار گيرد، از نظر اسلام و همچنين عقلاني عالم، مردود خواهد بود.
در اسلام، احاديث و رهنمودهای فراواني از بزرگان دين، جهت حفظ صحّت و تقويت بدن و پرداختن به آن، وارد شده است؛ از جمله می توان به موارد ذيل اشاره نمود:
“الصّحّة افضل النّعم؛
صحت و سلامتي از هر نعمت ديگري بهتر و ارزشمندتر است.”
“العجب لغفلة الحسّاد عن سلامة الاجساد؛
از اين که حسودان در فکر سلامتي خويش نيستند، سخت در شگفتم.”
“و انّ لبدنک عليک حقّاً؛
بي شک بدن تو بر تو حقوقي دارد [که بايد آن ها را ادا کني و به آن رسيدگي نمايي].”
“المومن القويّ خير و احب من المومن الضّعيف؛مومني که قوي و نيرومند باشد، در نظر من از مومني که ضعيف باشد، بهتر و دوست داشتني تر است.”
در اين روايت، اهميت ورزش در اسلام، به ايمان اختصاص يافته و در مرحله بعد، قوّت مدنظر قرار گرفته است؛ يعني آن چه باعث ارزش انسان مي شود، همانا ايمان اوست. ضعيف ترين فرد با ايمان، از نيرومندترين شخص بي ايمان، به مراتب با ارزش تر بوده، بلکه با او قابل قياس نيست.
اين همان مطلبی است که خداوند متعال آن را در قرآن مطرح نموده و می فرمايد:
“انّ اکرمکم عندالله انقيکم؛
گرامي ترين شما در نزد خدا، آن کسي است که با تقواتر باشد.”
اما با اين فرض که دو نفر با ايمان وجود داشته باشند و از نظر درجه ايمان و تقوا نيز يکسان باشند، شخص با ايماني که قوی است، يک نوع فضيلت نسبت به ديگري دارد، به خصوص اگر اين قوّت را با زحمت و تلاش و ورزش کسب کرده باشد. همچنين اگر يک نفر با ايمان را در دو حالت “قوي” و “ضعيف” فرض کنيم، بدون ترديد، همه حکم خواهند کرد که چنان چه قوي باشد، بهتر است تا اين که ضعيف باشد. انسان قوي و سالم بهتر مي تواند به بندگان خدا رسيدگي کند، بهترمي تواند فکر کند، بهتر مي تواند کار کند و حتي بهتر و بيش تر مي تواند عبادت کند.
اهميت ورزش در اسلام، احاديث فراوانی در باره استحمام و نظافت، و مسواک زدن، [تشويق به] کم خوري، [نهي از] پرخوري، خوردنی های حلال و حرام، خواص گياهان، ميوه ها و ساير خوراکي ها و همچنين ساير دستورات بهداشتي، وارد شده است.
اهميت ورزش در اسلام، چنان چه سلامتی انسان به واسطه عدم دست رس به غذاي پاک و حلال به مخاطره بيفتد، وي مي تواند از خوردنی ها و نوشيدني هايي که پيش از آن بر او حرام بوده، استفاده نمايد؛ و چنان چه مريض شود و بيماري اش جز با خوراکي هايي که حرام است (همچون مشروبات الکلي) مداوا نشود، مي تواند با تجويز پزشک از آن خوراکي ها جهت مداوا استفاده نمايد.
همچنين در اسلام، هر چيز زيان آوری که به جسم انسان لطمه وارد آورد، تحريم شده و اين يک قاعده فقهی است که:
” کلّ مضرّحرام؛
هر چيزی که ضرر دارد، حرام است.”
شهيد مطهری در اين مورد می نويسد:
“جاي شک و ترديد نيست که تعليمات اسلام بر اساس حفظ و رشد و سلامت جسم است. علت حرمت بسياري از اين امور، مضر بودن آن ها به حال بدن است. يکي از مسلّمات فقه، اين است که بسياري از اين امور به اين دليل تحريم شده اند که براي جسم انسان ضرر دارند.
و يک اصل کلی براي فقها مطرح است که هر چيزي که محرز بشود که براي جسم انسان مضر است- ولو هيچ دليلي از قرآن و سنت نداشته باشد- قطعاً حرام است. البته اين را هم مي گويند که زيان ها بعضي معتدبه هستند و بعضي غير معتدبه؛ يعني زيان آن قدر کم است که قابل اعتنا نيست. اسلام در تکاليف خود حرج ايجاد نمي کند؛ يعني اين مقدارها را از نظر اسلام تحريم نمي کنند، به صورت مکروه ذکر مي شود، يا مي گويند: ترکش مستحب است، ولي اگر يک چيزي زيانش قطعي باشد و مسلّم بشود که زيان دارد، از نظر اسلام قطعاً حرام است…”
“اسلام آن جا که يک امر واجب (مانند روزه) احياناً براي بدن مضر تشخيص داده شود، تکليف آن را ساقط مي کند، بلکه چنين روزه اي را حرام مي داند. هر اعتيادي که براي بدن مضر باشد، از نظر اسلام حرام است. آداب و سنن بسياري، در اسلام به خاطر بهداشت و سلامت بدن و ضع شده است.”
در خواست سلامت و قوّه بدن از خداوند، جزء دعای مسلمانان است، چنان چه در دعای ابوحمزه ثمالی می خوانيم:
“اللّهم اعطني السّعة فب الرّزق … و الصّحّة في الجسم و القوّة في البدن؛
خداوندا! وسعت در روزي… و سلامتي در جسم و قوّت و توانايي در بدن را به من ارزاني فرما!”
و به طور خلاصه، ارزش بدن و سلامت آن در اسلام به حدی است که بعضی از دانشمندان اسلامی گفته اند:
پيامبران الهی در آغاز نبوّت و رسالت خود بايد سالم و از نقص بدنی، دور و بر کنار باشند.
اهميت ورزش در اسلام ، چنان چه کسي به سلامتي ديگران لطمه وارد کند، چنان چه عمدي باشد، بايد به سختي مجازات شود، و چنان چه عمدی نباشد نيز، بايد مجازات مالي شده و ديه آن عضوي را که آسيب ديده، به صاحبش بپردازد.
آقای دکتر سيد محمد باقر حجّتی، در اين خصوص چنين می نگارد:
“سلامتی تن و بدن، يکي از شرايط قابليت شخص براي تصدّي مقام نبوت و امامت و جانشيني پيامبر اکرم صلي الله عليه واله به شمار مي آيد که بايد پيامبر و يا امامي که داراي منصب الهي هستند، از نظر جسم و بدن کامل تر و معتدل ترين مردم عصر خود باشند، چنان چه بايد با هوش ترين و زيباترين آن ها باشند.”
با توجه به مطالب فوق، روشن مي شود که هيچ مکتب و آييني در جهان وجود ندارد، که به اندازه اسلام، به صحت، سلامتي و شادابي انسان ها اهميت داده باشد. در اين جا به منظور روشن تر شدن مطلب و آشنايي با سيره علماي اسلام و حسن ختام مبحث، به فرمايش و سيره امام خميني (ره)، بنيان گذار نظام جمهوري اسلامي، اشاره مي نمايم.
آن حضرت در ديدار با گروهي از ورزش کاران فرمودند: “من ورزشکار نيستم، ولي ورزش کاران را دوست دارم”. اين دوست داشتن از ناحيه يک رهبر بزرگ و کم نظير ديني، مربوط به ميل شخصي نبوده، بلکه حاکي از نظر اسلام در مورد ورزش و ورزشکار بوده و تاييدي است بر پسنديده بودن اهميت ورزش در اسلام؛ ولي اين که فرمودند: “من ورزشکار نيستم”، بدين معناست که ورزشکار حرفه اي و رسمی نيستم، زيرا همه مي دانند که ايشان تا سن ۸۸ سالگي، همه روزه مقادير زيادي پياده روي مي کرده و اين سيره را تا روز قبل از انتقال به بيمارستان و واقع شدن تحت عمل جراحي [که به رحلت ايشان منجر شد] ادامه دادند.
منابع :
ورزش در اسلام ، حسين صبوری، ورزش از ديدگاه اسلام
